Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Burcu Dilek
Danışman: Abdulhamit Birışık
Özet:
İsmail Konevî Efendi Envâru’t-tenzîl hâşiyesinde
ayetler bağlamında birçok kavram ve tartışmayı ele almıştır. Bunlar arasında
kesb, hâşiyede sıklıkla vurgulanan bir nazariye olarak karşımıza çıkmaktadır.
Konevî doğrudan veya dolaylı olarak kulların fiilleriyle ilişkilendirdiği
ayetleri kesb nazariyesi çerçevesinde te’vîl etmiş ve yaşadığı dönemin öne
çıkan kaynak ve tartışmalarını hâşiyesine taşımıştır. Hâşiyede mezkûr konuya
dair tefsir faaliyeti bir nazariye üzerinden sistemli ve çok boyutlu olarak yürütülmüştür.
Bu çalışmada Konevî’nin Envâru’t-tenzîl
hâşiyesinde, kesb nazariyesinin insan fiilleriyle ilgili ayetlerin yorumuna ne
şekilde etki ettiği incelenmektedir. Müellifin bir teori çerçevesinde ayetleri
yorumlarken hangi geleneği takip ettiği ve bu geleneğin Konevî’nin tercihlerine
nasıl yansıdığı üzerinde durulmaktadır. Bu minvalde ilk olarak Konevî’nin
hayatı ve eserleri, kesb nazariyesi ve nazariyenin tefsir tarihindeki izdüşümü
ele alınmaktadır. Böylece Konevî’nin nazariyeyi tartışma biçimi ve benimsediği
düşünce geleneği tespit edilmiştir. Daha sonra Konevî’nin kesb nazariyesi ve
ilgili tartışmaları hâşiyeye nasıl tatbik ettiği ortaya koyulmaktadır. Bunun
sonucunda Konevî’nin ayetleri son dönem Mâtürîdî düşünce geleneğine göre te’vîl
ettiği tespit edilmiştir. Özellikle cüz’î irade konusunda söz konusu Mâtürîdî
etkinin Sadrüşşerîa ve “Mukaddimât-ı Erbaa” ile öne çıktığı görülmüştür. Neticede
kesb nazariyesinin hâşiye boyunca müellifin insan fiilleriyle ilgili ayetleri
tefsir etme yönteminde ciddi bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.