Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Beşir Sami Özdoğan
Danışman: İshak Kızılaslan
Özet:
Kur’an tarihinde, kendine has imlası ile Osman (r.a.)
tarafından iki kapak arasına alınıp istinsah ettirilen ve Mesâhif-i Osmaniyye
diye isimlendirilen ilk Kur’an nüshaları da yerini almıştır. Mesâhif-i
Osmaniyye, Kur’an tarihindeki yeri ve imlâsındaki farklılıkları sebebiyle hicrî
II. yüzyıldan itibaren araştırma konusu olmuştur. Bu araştırmalar mushaf imlâsı
hususunda bir literatür oluşmasına vesile olmuştur. Bu imlâ literatürünün
temelini oluşturan ilk dönem eserlerinin büyük bir kısmı metin olarak günümüze
ulaşamamıştır. Bununla beraber bu döneme ait malumat, özellikle V. asırdan
itibaren yazılan ve bugün hala mushaf imlâsı hususunda müracaat edilen Dânî’nin
(ö. 444/1053) el-Muḳniʿ fî maʿrifeti mersûmi meṣâḥifi ehli’l-emṣâr’ı ve İbn
Necâh’ın (ö. 496/1103) Muhtasaru’t-Tebyîn li-hicâʾi’t-tenzîl adlı eserleri
vasıtasıyla aktarılmıştır. Ancak bu bilgiler genel olarak Hz. Osman
mushaflarının ihtiva ettiği tüm kıraatlere ait imlâ kurallarının bir arada
aktarımına yöneliktir. Bu bağlamda kıraatlerin imlâlarını tek tek ele alan
müstakil çalışmalara ihtiyaç duyulmuştur. Bu gereklilik bizi Endülüslü Harrâz
ismi ile meşhur kıraat âlimi Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. İbrâhîm
elÜmevî eş-Şerîşî (ö. 718/1318) tarafından yazılan Mevridü’z-zam’ân isimli
manzum eser hakkındaki bu tezi hazırlamaya sevk etmiştir. Harrâz, kendisinin de
yaşadığı ve ilim hayatının geçtiği Mağrip başta olmak üzere çeşitli
coğrafyalarda kabul görmüş Nâfiʻ b. Abdurrahman (ö. 169/785) kıraatinin
imlâsına yönelik bir çalışma yapmıştır. Eser kaleme alındığı günden itibaren
özellikle Nâfiʻ kıraatinin yaygın olduğu bölgelerde medreselerin müfredatına
girmiş ve günümüze kadar devam etmiştir. Bu tez, resmu’l-mushaf alanında kaleme
alınan eserler arasında Mevridü’z-zam’ân’ın ön planda olma nedenlerini, esein resmu’l-mushaf
tedrisatındaki konumunu ve mushaf imlâsı literatüründeki yerini tespit etmeyi
hedeflemektedir.