48-72 aylık çocuklara yönelik sosyal problem çözme becerileri ölçeği'nin geliştirilmesi

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Temel Eğitim Anabilim Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2016

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ELİF YILMAZ

Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Ozana Ural

Eş Danışman: Gülçin Güven

Özet:

Araştırmanın amacı, 48-72 aylık çocukların sosyal problem çözme becerilerinin belirlenebilmesi için geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesidir. Ayrıca çocukların sosyal problem çözme becerilerinin, çocuklara (yaş, cinsiyet, okul öncesi eğitime devam süresi ve kardeş sayısı) ve ebeveynlerine (anne-baba öğrenim durumu, gelir düzeyi) ilişkin değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Karma araştırma modellerinden biri olan "Sıralı Dönüşümsel Tasarım"a uygun olarak planlanan araştırmada, 48-72 aylık çocukların yaşadıkları sosyal problem durumlarını belirlemeye yönelik nitel veriler toplanmış, ardından geliştirilen Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği'nin geçerlik-güvenirlik çalışması ve çocukların sosyal problem çözme becerilerinin çeşitli değişkenlere göre incelenebilmesi için nicel veriler toplanmıştır. Nitel araştırma verileri, tanımlayıcı fenomeloji yaklaşımıyla, nicel araştırma verileri ise genel tarama modelinde tasarlanmıştır. Araştırmada 2014-2015 eğitim öğretim yılında İstanbul Anadolu yakasındaki okul öncesi eğitim kurumları arasından belirlenen iki farklı çalışma grubu mevcuttur. Nitel verilerin elde edildiği Çalışma Grubu-I, 48-72 aylık 168 çocuğun anne-babasından oluşmaktadır. Nicel verilerin elde edildiği Çalışma Grubu-II ise "Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği"nin geçerlik ve güvenirlik analizlerinin ve sosyal problem çözme becerilerinin demografik değişkenler açısından incelenmesinin amaçlandığı 48-72 aylık toplam 257 çocuktan oluşmaktadır. Araştırma kapsamında beş veri toplama aracı kullanılmıştır. Bunlar; araştırmacı tarafından geliştirilen "Kişisel Bilgi Formu", "Sosyal Problem Çözme Becerileri Aile Görüşme Formu" ve 48-72 aylık çocuklara yönelik "Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği"dir. Geliştirilen "Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği"nin kriter geçerliğini test etmek amacıyla "Wally Sosyal Problem Çözme Testi" ve "Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme-30 Ölçeği" kullanılmıştır. Araştırmanın nitel boyutunda elde edilen sonuçlara göre çocukların okulda, evde ve ev dışında yaşadıkları 546 sosyal problem durumu saptanmış ve bu problem durumları 10 kategori altında toplanmıştır. Anne-babalar, çocuklarının en çok "Israr etmek", en az ise "Sorumluluk almamak" sosyal problem durumları ile karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. Çocukların yaşadığı sosyal problem durumlarına yönelik anne-babalar 157 çözüm yolu üretmiş ve bu çözümler 13 tema altında toplanmıştır. Buna göre anne-babalar en çok "Konuşarak ikna etmek" temasını tercih ettikleri belirtmişlerdir. Anne-babaların sosyal problem durumlarında ürettikleri çözüm yollarına, çocukların gösterdiği 124 tepki davranışı 7 tema altında toplanmıştır. Buna göre çocukların en çok gösterdikleri tepki "Uyum göstermek" iken en az gösterdikleri tepkinin ise "Bir başkasına şikâyet etmek" olduğu belirlenmiştir. Çalışmada geliştirilen "Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği" öyküleme tekniğinde tasarlanmıştır. Ölçeğin temalarını oluşturan öyküler, çalışmanın ilk aşaması olan nitel araştırma sonucunda elde edilen bulgular neticesinde belirlenen çocukların en çok karşılaştıkları sosyal problemler durumları seçilmiştir. Çocuklardan günlük yaşantılarında karşılaştıkları problem durumları ile ilgili anlatılan hikâyelerle, canlandırdığı karakterin gösterdiği davranışı belirlemek ve aktarılan hikâyelerdeki ilişkilerle ilgili sorulara yanıt vermeleri beklenmektedir. Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği, puanlamaya dahil edilmeyen ilki örnek hikaye olmak üzere toplam yedi hikâyeden oluşmaktadır. Hikâyelerin temaları "Alay Etme", "Kurallara Uyma", "Israr", "Şiddet", "Paylaşma", "İletişim Kurma" ve "Dışlanma"dır. Araştırmada elde edilen bulgular incelendiğinde Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği'nin Kapsam Geçerlik İndeksi .809, toplam güvenirlik katsayısı için KR20 değeri .680 olarak bulunmuştur. Ölçeğin tüm maddeleri için alt ve üst gruplar arasında anlamlı farklılık olduğu ve madde ayırt ediciliğini sağladığı belirlenmiştir. Ölçüt geçerliğini belirlemek amacıyla yapılan analiz sonucunda ölçeğin kriter geçerliğini sağladığı tespit edilmiştir. Hotelling's T-Squared Test sonuçlarına göre Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği'nin uygun yapıda tasarlandığı saptanmıştır. Ölçeğin test-tekrar test sonuçları Pearson Korelasyon katsayısı için .532'dir. Bu bulgular ışığında geliştirilen Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği'nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu belirlenmiştir. Geliştirilen Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği'nin tüm maddeleri için çocukların verdikleri cevaplar incelendiğinde, problem durumu karşısında çocukların 817'si (%53) olumlu ve 723'ü (%47) olumsuz sosyal davranış sergilemeyi tercih ettikleri saptanmıştır. Araştırmaya katılan çocukların, 16 farklı olumlu sosyal davranış stratejisi geliştirdikleri ve bu stratejiler arasından en çok tercih edilenler "Kabul etmek, oyuna katılmak ve yetişkinden yardım istemek", en az tercih edilen stratejiler ise "Farklı bir kişi bulmak, beklemek ve kendini savunmak" olarak belirlenmiştir. Çocukların tercih ettiği saptanan 21 farklı olumsuz sosyal davranış stratejisi arasından, çocuklar tarafından en çok tercih edilenler "Fiziksel olumsuz tepkiler vermek, ağlamak ve yetişkine karşı gelmek (otoritesini reddetmek)" olarak belirlenirken, çocuklar tarafından en az tercih edilen olumsuz sosyal davranışların ise "Küsmek, kurallara uymamak ve bağırmak" olduğu bulunmuştur. Araştırma sonucunda çocukların sosyal problem çözme becerilerinin çocukların yaşına, anne-baba öğrenim durumu ve ailenin gelir düzeyi değişkenlerine göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Çocukların yaşı ve ailenin sosyo-ekonomik düzeyi yükseldikçe çocukların sosyal problem çözme becerilerinin de arttığı görülmüştür. Çocukların cinsiyet, kardeş sayısı ve okul öncesi eğitime devam süresi değişkenlerinin ise sosyal problem çözme becerileri üzerinde anlamlı farklılık oluşturmadığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi dönem, Sosyal Problem Çözme Becerileri Ölçeği, olumlu/olumsuz sosyal davranış