Müstakîmzâde’nin mektûbât-ı muhammed ma‘sûm tercümesi(metin ve inceleme)

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2014

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Mustafa Demirci

Danışman: SÜLEYMAN DERİN

Özet:

Muhammed Ma‘sûm Sirhindî, XI. / XVII. yüzyılın başlarından itibaren Hindistan alt kıtasında Nakşbendiyye’nin bir kolu olarak tarih sahnesine çıkan Müceddidiyye ekolünün önde gelen ikinci büyük ismidir. O, Hindistan’da yaşayan Müslümanların dînî ve tasavvufî hayatına etki etmiş, bu önemli tasavvufî hareketin İslam coğrafyasının farklı bölgelerine taşınmasına öncülük yapmıştır. Ma‘sûm, Müceddidiyye’nin şeriatı önceleyen tasavvufî anlayışını çok sıkı ve tavizsiz olarak devam ettirmiş ve bu yüzden kendisine “Urvetü’l-Vüskâ” (dinde sağlam tutamak) lakabı verilmiştir. Babası İmâm-Rabbânî' nin mektupla irşâd çalışmalarını örnek alarak yazdığı mektuplar, Müceddidiyye’nin ikinci büyük eseri olarak “Mektûbât” adıyla tasavvuf literatüründeki saygın yerini almıştır. Ma‘sûm, mektuplarında, Rabbânî’nin Mektûbât’ındaki bazı muğlâk ifadeler ile bir kısım açıklama gerektiren yerleri, son derece açık ve anlaşılır bir tarzda ifade ederek bu silsileye/ekole büyük bir hizmette bulunmuştur. Bir bakıma Rabbânî’nin düşüncelerinin şerh edicisidir. Muhammed Ma‘sûm’un Mektûbât’ı, Nakşbendîliğin Müceddidiyye kolunun XVII. yüzyıldan itibaren hem silsile/ekol hem de tasavvufî düşünce ve pratiği açısından nasıl konumlandığını gösteren çok orijinal bilgi ve belgelerdir. Muhammed Ma‘sûm, Müceddidiyye öncesi de dahil olmak üzere, Nakşbendîliğin bilinen bütün kavram ve sülûk ilkelerini mektuplarında konu edinmiştir. Kimi zaman bir tasavvuf tarihçisi gibi davranan Ma‘sûm, tasavvuf kavramları içerisinde en çok “Fenâ ve Bekâ” terimleri üzerinde durmuştur. “Aşk”, “Cem ve Fark”, “Kabz ve Bast”, “Ârif ve Marifet”, “Velâyet” ve “Velîlik” de mektuplarında sıklıkla değindiği kavramlardır. Ma‘sûm, varlık (vücûd) ve varlık mertebeleri hakkında İmâm-ı Rabbânî’nin bilinen tezlerini tekrar etmekle yetinmiş, bunu yaparken mevcut sisteme ilave yapmak, bu konularda yeni bir terminoloji oluşturmak yoluna da gitmemiştir. O, Rabbânî’nin ortaya koyduğu tasavvufî düşünce ve uygulamaları savunmayı tercih etmiştir. Anahtar Kelimeler: Mektup, Mektûbât, Muhammed Ma‘sûm, Müceddidiyye, Varlık, Hindistan ABSTRACT Muhammed Ma‘sûm Sirhindî is the second biggest name of Mujaddidi Branch -that has appeared in history as a branch of the Naqshbandiyya- in the beginning of the XI/XVIIth century in the Indian sub-continent. He has influenced the religious and mystical life of those who lived in India and pioneered in spreading this important mystical movement to different parts of the Islamic geography. Ma‘sûm has continued the mystical understanding of Mujaddidi Branch placing priority on Sharia very strictly and in an uncompromising manner and therefore he has been named as “Urvetü’l-Vüskâ” (the strong handle of religion). The letters he has written by taking his father-Imam Rabbani’s works of guidance by letters as a role model has become one of the most respected works of Sufi literature as the second major work of Mujaddidi Branch with the name of “Mektûbât (Letters)”. Ma‘sûm, has provided a great service to this lineage/ecole through expressing in his letters some vague parts and some places in Rabbani's “Mektûbât (Letters)” that require explanation in an extremely clear and comprehensible manner. In a manner, he is the annotator of the thoughts of Rabbani. “Mektûbât (Letters)” of Muhammed Ma‘sûm can be considered as very original pieces of information and documents that reveal the position of Mujaddidi Branch of Naqshbandiyya as from the XVIIth century in terms of both lineage/ecole and sufistic thought and practice. Muhammed Ma‘sûm has mentioned all known concepts and seyri sülûk (spiritual journey) principles of Naqshbandiyya including the period prior to Mujaddidi Branch. Ma‘sûm, acting as a Sufi Historian from time to time, has mostly emphasized terms such as “Fenâ (annihilation) and Bekâ (perpetuity)” among sufistic concepts. “Aşk (Love)”, “Cem (gathering) and Fark(difference)”, “Kabz and Bast(joy and sorrow of heart)”, “Ârif (wise) and Marifet (wisdom)”, “Velâyet (holiness degree)” and “Velîlik (holiness)”” are also the concepts he often has employed in his letters. Ma‘sûm has only repeated the known thesis of Imam Rabbani incident to Vücud (existence) and existence grades and he has not made any additions to the existing system while doing this and not created a new terminology in these issues. He has preferred to defend the sufistic thoughts and practices put forth through Imam Rabbani. Keywords: Letter, Mektûbât (Letters)”, Muhammad Ma'sûm, Mujaddidi Branch, Existence, India