Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2007
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: GÜRBÜZ ARSLAN
Danışman: SÜLEYMAN BEYOĞLU
Özet:Yozgat İç Anadolu Bölgesi’nin, Orta Kızılırmak bölümünde yer almakta olup, doğusunda Sivas, güneyinde Kayseri ve Nevşehir, batısında Ankara ve Kırşehir, kuzeyinde ise Çorum, Amasya ve Tokat İlleri bulunmaktadır. İlk iskanların tarih öncesi dönemde yapıldığı bilinen Yozgat’ta Türk-İslam izleri 1071 Malazgirt savaşından sonra başlamış ve Anadolu’nun Türkleşmesi esnasında Oğuz kavmini meydana getiren iki koldan biri olan Bozokların bölgeye gelmesi buranın ‘‘Bozok’’ adıyla anılmasına neden olmuştur. Birçok Türk Devletinin hakimiyeti altına giren Yozgat, Kanuni Sultan Süleyman zamanında kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmış ve bir daha el değiştirmemiştir. Daha önceleri bir köy görünümünde olan bölge, Çapanoğullarının buraya gelmesi ile hızlı bir gelişim sürecine girmiş ve 18.yüzyıldan itibaren bir şehir görünümünü alarak Çapanoğullarının hakimiyet sürdüğü bir bölge olmuştur. Ancak 19.yüzyıldan itibaren işler değişmiş ve devlet, eyaletleri merkeze bağlama siyaseti gereği Bozok Sancağını Çapanoğullarına mensup bir kimseye vermemiş ve kendisine bağlamıştır. 1913 yılında ise uygulamaya konulan ‘‘İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanunu’’nu ile daha önceleri Boğazlıyan, Çorum ve Sungurlu (Budaközü) kazalarının bağlı olduğu geniş bir liva olan Yozgat, Ankara’ya bağlı bir liva konumuna getirilmiştir. Osmanlı Devleti I.Dünya savaşına girince Yozgat’ta da halk sıkıntı çekmiş ve daha önceki yıllarda olduğu gibi Türk ordusunun zafer kazanması için askerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere yardım kampanyası açmış, cephedeki askerin yiyeceğini temin etmiş ve seferberlik çağrısına uyarak vatani görevini yapmak için orduya katılmıştır. Bunun dışında Yozgat coğrafi konumu itibari ile savaşın yapıldığı bölgelerinin dışında kaldığı ve istilaya uğramadığı için I.Dünya savaşına daha çok savaş bölgelerinden kaçmak zorunda kalan soydaşlarının iskanını üstlenerek ve onların her türlü ihtiyacını gidermeye çalışarak katkıda bulunmuştur. Milli Mücadele döneminde ise Yozgat işgale uğramadığı ve işgal tehdidi altında bulunmadığı için milli faaliyetlere ciddi bir şekilde Sivas Kongresi ile katılmaya başlamış, her ne kadara milli mücadelede, Urfa veya Maraş gibi etkin bir rol oynamasa da, ülkesinin bağımsızlığa kavuşması için elinden geldiği kadar yardım yapmaya gayret etmiştir. Ancak Yozgat halkı maalesef milli mücadelede adını yaptığı yardımlar ile değil Çapanoğlu isyanı ile duyurmuştur. Bu isyan sebebi ile halkın tamamı isyankar olarak tanıtılmaya çalışılmıştır. Oysa bu isyan Çapanoğullarından birkaç kişinin katılımı ile çıkmış gerek Yozgat halkı gerekse Çapanoğulları ailesinin tamamı bu isyana destek vermemiş ve milli mücadele’nin başarıya ulaşması için elinden gelen fedakarlığı yapmıştır. ABSTRACT Yozgat is located on Middle Kızılırmak, a region of Central Anatolia, and surrounded by Sivas in the east, Kayseri and Nevşehir in the south, Ankara and Kırşehir in the west and Çorum, Amasya and Tokat in the north. Turkish-Islamic traces began in Yozgat, which is known to have been inhabited firstly in pre-historic times, after Malazgirt War fought in 1071. The fact that Bozoks were one of the two groups of people who generated the race named “Oğuz” during the “Turkicization” of Anatolia caused thre region to be called “Bozok”. Having been brought under the control of many Turkish States, Yozgat joined Ottoman lands decisively during the reign of Kanuni Sultan Suleyman and never passed into the possession of any other states. The region, formerly being in an image of village, entered in a rapid development process with the arrical of Çapanoğulları there, gained a city picture since the eighteen century and proved a region controlled by Çapanoğulları. Yet, things started changing in the nineteen century and the state, out of its policy of joining the provinces to the centre, did not allocate Bozok to Çapanoğulları, instead joined it to itself. With the law “Idare-i Umumiye-i Vilayet” which was implemented in 1913, Yozgat, formerly a large brigade controlling the districts “Boğazlıyan, Çorum and Sungurlu (Budaközü), turned into a brigade belonging to Ankara. When Ottoman State entered I.World War, the people in Yozgat suffered from difficulties, launched a fund campaign in order to meet the needs of soldiers for the victory of Turkish army, supplied food to soldiers and joined the army in order to perform their national duty in accordance with the call for mobilization. Besides these, because Yozgat was outside the regions where the war was fought and not invaded, it contributed to the I.World War mostly by accommodating the people of their own race who were forced to escape from war lands and trying to meet their all kinds of needs. Durign National Struggle Era, Yozgat, not invaded and not being under the threat of being invaded, started participating in national activities seriously with Sivas Congress and did its best for helping the nation to gain its independence despite not playing an active role as much as Urfa or Maraş. However, people of Yozgat put its name on the map with Çapanoğlu rebellion, not with the help it gave for national struggle. All of the people there were tried to be introduced as rebels as a result of the rebellion. However, the rebellion had broken out with the participation of a few people from Çapanoğulları and neither the people of Yozgat nor all members of Çapanoğulları family supported the rebellion, instead they did their best for the victory of national struggle. İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER……….…………………………………….…………………… I KISALTMALAR………………………………………………………………... IV ………………………………………………………...............…………… VI ABSTRACT………………………………………………………...……………. VIII ÖNSÖZ…………………………………………………………...………………. X GİRİŞ………………………...………………………………………………...… 1.Coğrafi Konumu………………………………………………………………... 1 2.Yozgat İsminin Menşei…………………………………………………………. 1 3.Tarih İçinde Yozgat……...………………………………...…………………… 2 3.1.Eski Devirleri………………….……………...……………………………... 2 3.2.1071 Malazgirt Savaşından Sonraki Devre………………………………….. 3 3.3.Yozgat Çevresine Yerleşen Oğuz Boyları ve Yaşadıkları Yerler…………… 4 3.4.Osmanlı Döneminde Yozgat ve Çapanoğulları……………………………... 6 BİRİNCİ BÖLÜM 1.BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA YOZGAT 1.1.Osmanlı Devleti’nin I.Dünya Savaşına Girmesi…………………………….... 10 1.2.Birinci Dünya Savaşı Sırasında Yozgat……………………………..……...… 11 1.2.1.Muhacirlere Yardım …………………………………………………...… 13 1.2.2.Ermeni Tehciri ve Yozgat…………………………………………...…… 16 1.2.2.1.Tehcire Giden Yol…………...……………………………….…… 16 1.2.2.2.Tehcir Kararı ve Uygulanması……………………………….…… 22 1.2.2.2.1.Yozgat Tehcirinin Uygulanışı………….………………… 26 1.2.2.2.2.Tehcir Sırasında Yaşanan Aksaklıklar…………………… 28 1.2.2.2.3.Tehcirden Dolayı Yapılan Yargılamalar…………….…… 30 İKİNCİ BÖLÜM 2.Milli Mücadele Döneminde Yozgat 2.1.Milli Mücadele’nin Başlaması………………………………………………... 41 2.2.Milli Mücadele Döneminde Yozgat…………………………………………... 43 2.2.1. Milli Faaliyetlerin Başlaması…………………………………….……… 43 2.2.2.Yozgat’ta ki Siyasi Kuruluşlar…………………………………………… 44 2.2.2.1.Hürriyet ve İtilaf Fırkası…………………………………………... 44 2.2.2.2.Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti……………………………………….. 45 2.2.3.Meclis-i Mebusan Seçimleri ………………...………...………………… 46 2.2.4.TBMM ve Yozgat………………………………………………………... 46 2.2.4.1.Büyük Millet Meclisine Mebus Seçimi…………………………… 46 2.2.4.2.Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve Yozgat Mebusların Faaliyetleri 47 2.2.5.Cepheler Döneminde Faaliyetler………………….……………………... 52 2.2.5.1.Yapılan Yardımlar………………………………………………… 52 2.2.5.2.Düzenlenen Mitingler……………………………………………... 56 2.2.5.3.Milli Mücadeleye Katılanlar..………...…………………………… 62 2.2.6.Yozgat’ın Demografik Yapısı, Sosyal, Ekonomik,Kültürel Durumu 63 2.2.6.1.Günlük Hayat……………………………........................................ 63 2.2.6.2.Demografik Yapı………………………………………………….. 63 2.2.6.3.Sosyal Yapıda Görülen Problemler…………………………........... 63 2.2.6.4.Ekonomik Hayat…………………………....................................... 64 2.2.6.5.Sağlık Hizmetleri………………….................................................. 66 2.2.6.6.Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri…………………………................. 67 2.2.6.7.Adliye Teşkilatı ve Adli Olaylar………………………………....... 68 2.2.6.7.1.Asayiş Olayları………………………………………..…… 69 2.2.6.7.2.Görevlerini Suistimal Edenler Hakkında Açılan Davalar.… 70 2.2.6.7.3.İstiklal Mahkemelerinde Görülen Davalar……………….... 71 2.2.6.7.4.Borç ve Alacak Davaları.…………………………….......... 71 2.2.6.8.Milli Mücadele’de Basın………………………............................... 72 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.Milli Mücadele Karşıtı Hareketler 3.1.Yozgat Mutasarrıf’ı Necip Bey’in Faaliyetleri ………………………… 74 3.2. Birinci Yozgat Ayaklanması ( Çapanoğlu İsyanı )………………….. 75 3.2.1.Çapanoğullarının Milli Mücadeleye Karşı Olmaları Ve İsyanın Sebepleri 75 3.2.2.İsyan Öncesi Olaylar…………………………………………………...… 78 3.2.3.Çapanoğullarının İsyan Etmeye Karar Vermeleri ………………….……. 83 3.2.4.Ankara Hükümetinin Tutumu……………………………………...…….. 84 3.2.5.Çapanoğullarının Harekete Geçmesi…………………………………...… 85 3.2.6.Ankara Hükümetinin Aldığı Önlemler……………………………...…… 90 3.2.7.İsyanın Bastırılması………………………………………..………...…… 91 3.3.İkinci Yozgat Ayaklanması…………………………………………………… 94 3.3.1.Ayaklanmanın Nedeni…………………………………………….……… 94 3.3.2.Meydana Gelen Olaylar………………………………………………….. 94 3.3.3.Ayaklanmanın Bastırılması………………………………………….....… 97 3.4.Ermeni Faaliyetleri……………...…………………………………………….. 98 3.5.Yapılan Yargılamalar …………………………………………........................ 101 SONUÇ……….………………………………………………………..…………. 104 EKLER …………………………………………………….……...…..…………. 106 KAYNAKÇA……….………………………………………………………….… 147 ÖZGEÇMİŞ …………………………………………….……...………….…….. 154