Türk parlamento tarihinde iki kanatlı meclisler

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2018

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: HAMZA BİLGÜ

Danışman: Meral Balcı

Özet:

Osmanlı Devleti bürokrasisinde 19. yüzyılda başlayan anayasal hareketler

neticesinde 1876 yılında Türk siyasi tarihinin ilk anayasası Kanun-i Esasi ilan

edilmiştir. Kanun-i Esasi'nin ilanıyla birlikte Osmanlı Devleti, Meşrutiyet rejimiyle

idare edilmeye başlanmıştır. Meşrutiyet idaresinin en önemli kurumu Meclis-i Umumi

olarak adlandırılan parlamentodur. Meclis-i Umumi, Meclis-i Âyan ve Meclis-i

Mebusan olmak üzere iki kanatlı yapı arz etmektedir. Meclis-i Âyan atanmışlar, Meclisi

Mebusan ise seçilmişler meclisi olacak şekilde kurgulanmıştır. Padişah II.

Abdülhamit'in tatil kararıyla Meclis-i Mebusan'ın çalışmaları sekteye uğramış, Meclis,

1908 yılında tekrar faaliyete geçmiş ve 1920 yılına dek çalışmalarını sürdürmüştür.

I. Dünya Savaşıyla birlikte Osmanlı Devleti dağılma sürecine girmiştir. 1920

yılında Mustafa Kemal önderliğinde kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi,

Osmanlı'nın mirası üzerinde inşa edilecek olan Türkiye Cumhuriyeti'nin habercisi

olmuştur. 1923 yılında kurulan yeni devletin yönetim şeklinin Cumhuriyet olmasına

karar verilmiştir. 1960 yılına dek Türkiye Büyük Millet Meclisi, faaliyetlerini tek meclis

şeklinde sürdürmüştür.

1960 yılında gerçekleşen darbenin akabinde, 1961 yılında yeni bir anayasa

yapılmıştır. Bu anayasada Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, Cumhuriyet Senatosu ve

Millet Meclisi olmak üzere iki kanatlı yapı arz etmesine hükmedilmiştir. Cumhuriyet

Senatosu, doğal üyeleri ve Cumhurbaşkanı tarafından atanan 15 üyesi dışında

seçilmişlerden oluşacaktır. Millet Meclisi ise tamamiyle seçilmişlerden ibaret bir

meclistir. Cumhuriyet tarihinin bu ilk ve tek iki kanatlı meclisi, 1980 yılına dek faaliyet

göstermiştir.

Bu tezde öncelikle Osmanlı Devleti'nde anayasal-parlamenter hareketler,

demokratikleşme çabası ve Osmanlı modernleşmesi ele alınmıştır. Ardından ilk anayasa

Kanun-i Esasi'nin içeriği incelenmiş, öngördüğü yasama meclisinin yapısı aktarılmıştır.

Daha sonra Meclis-i Umumi, genel hatlarıyla incelenmiştir. Meclis-i Mebusan ve

Meclis-i Âyan, seçimleri, yapıları ve faaliyetleri bağlamında detaylı olarak aktarılmıştır.

Akabinde 1961 Anayasası'nın nasıl bir yasama meclisi öngördüğü belirlenmiştir. 1961

yılında 1980 yılına dek faaliyet gösteren Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin her iki

kanadı mercek altına alınmıştır. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi, seçimi, yapısı

ve faaliyetleri bakımından incelenmiştir.

VIII

Tezde son olarak Kanun-i Esasi ve 1961 Anayasası'nın yasama bölümleri ile iki

kanatlı Meclis-i Umumi ile iki kanatlı Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yapıları,

faaliyetleri karşılaştırılmıştır. Böylelikle parlamento tarihimizin iki farklı iki kanatlı

meclis tecrübesinin ne şekilde yaşandığı ortaya konmuş, 1876 yılından 1980 yılına dek

Türk anayasa hareketleri ve demokrasi macerasının seyrini anlayabilmek için bir izlek

oluşturulması amaçlanmıştır.