Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2006
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Bünyamin Bozkurt
Danışman: VAHDETTİN ENGİN
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Özet:Türkiye’nin ABD ile olan ilişkisi diğer herhangi bir ülke ile olan ilişkisinden tamamen farklılık arz eder. Bunun sebebi de II. Dünya savaşı sonrasında oluşan yeni düzende bu ülke’nin Batı Bloğunun lideri olarak çıkmasıdır. Bu sebeple Türkiye’nin blok içindeki ilişkilerinde ve bloklar arası ilişkilerde ABD’nin etkisi açık olarak görülmektedir. Öyle ki; ABD’nin, Türkiye’nin kurmuş olduğu tüm kurumsal ve ülkelerarası ilişkilere dolaylı ya da dolaysız olarak etki eden, şekillendiren gerekirse de dönüştüren bir etkisi olmuştur. Bu duruma Türk yöneticilerinin ABD’ye bakışı kolaylaştırıcı bir etki sağlamıştır. Cumhuriyet’in lider kadrosu ABD’nin “idaresinin dayandığı federalizm dışında” tüm vasıflarına gıpta ile bakmış ve “Küçük Amerika olma” hedefini ortaya koymuştur. ABD açısından ise Türkiye; II. Dünya Savaşı sonrasında oluşmaya başlayan Soğuk Savaş sürecinde özel bir konuma sahip ülke konumunda olmuştur. Öyle ki; Türkiye, Amerikan Politik açılımlarının özellikle Ortadoğu ve Balkanlar ekseninde en önemli müttefiki konumunda bulunmuş ve birçok siyasi açılımda da en önemli stratejik ortak durumunda olmuştur. Bu duruma rağmen Türk politik yaşantısında bu durumun pek sorgulandığı söylenemez. 1950’li yıllarda iç içe giren iki ülke arasındaki ilişkiler, 1960’lı yıllarda da hiçbir ciddi farklılaşma yaşamadan devam etmiştir. O dönemde iki kutup arasında yaşanan Detant sürecine rağmen; Türkiye’nin diğer blok ülkeler ile olan ilişkilerinde kısmi bir özerkleşmenin dışında ciddi bir farklılaşmada yaşanmamıştır. Askeri yönetim ve CHP liderliğindeki koalisyon iktidarları esnasında yaşanan; Küba Krizi pazarlıklarında ve Kıbrıs Meselesindeki ABD’nin yaklaşımı, Türk kamuoyu nezdinde sorgulanmış ve ABD politikalarına yönelik olarak güvensizlik meydana getirmiştir. Bu ortamda oluşan kamuoyunun talepleri doğrultusunda, politik liderler, ilişkilere yönelik ciddi eleştiriler getirmek ve bir takım düzenlemeler yapmak durumunda kalmışlardır. Ayrıca da 1965’li yıllarda Sovyetler ile bir yakınlaşma yaşanmıştır. Adalet Partisi iktidarı döneminde yaşanan, ABD’nin Haşhaş Ekim Yasağı talebi ise; İktidarın ABD tarafından sunulan gerekçeleri kabul etmemesi nedeniyle reddedilmiştir. Bu dönemde yaşanan Kıbrıs eksenli gelişmeler, Küba Krizi sırasındaki ABD’nin tutumu ve İki ülke arasında yaşanan Haşhaş Krizinde ABD yaklaşımı; ABD’nin siyasetine idealizm’in değil aslında reel politikanın şekil verdiği konusundaki kamuoyu kanaatlerinin güçlenmesine neden olmuştur. Bununda etkisiyle, 1970’li yıllarda ABD’nin politik açılımları daha da sorgulanmaya başlanmıştır. İlişkilerde amaçlanan çok yönlülük, kendini Sovyet ile olan ilişkilerinde yakınlaşmak ve Kıbrıs meselesinde destek almak amacıyla; Arap ülkeleri, 3. Dünya ülkeleri ve Bağlantısızlar ile olan ilişkileri geliştirmek şeklinde göstermiştir. ABSTRACT The relationship of Turkey with USA is completely different from the other countries’ relations. The reason for that realationship this country has became the leader of west block in the new system which has been formed after second world war. For this reason , the influence of USA can be seen clearly within the block and the relations between the block. There have been direct or indirect influence of USA which has been shaping and converting all Turkey’s institutional or international relationships .This situation has been the main point of view of Turkish directors on USA. The the permanent leader staff of Turkish Republic have coveted all USA ‘s skills and qualifications “except the federalism of USA” and has showed its aim about being “little USA”. From the USA side ,Turkey has been in special a position during the cold war come into being after the second world war. USA policies regarding cold World War equilibriums that started to form a shape after Second World War. Turkey has been the most important ally of USA especially on Middle East and Balkans’ issues and it has been strategic partner in various political areas and This situation had not been interrogated on Turkish polictic area. The relations was not so good and very complex in 1950s but has been continued without any serious undergoing a change since then. In spite of detant process, no serious change has been in Turkey’s relations with other block countries other than partial autonomy. The American approchement has been interrogated on Turkish public opinion about Cyprus issue and togehter with Cuba Crisis dealings during the Military Regime and CHP Government and some distrusts have been on USA policies. In accordance with the claims of public opinion, politic leaders have formed serious criticisms on relationships and had obliged to make some arrangements. In addition ,became close relations with Soviets Unions in 1965s. AP goverment did not accept the American approchments presented on embargo of pot sowing and reasons were rejected and were not put into force . The experiences during Cyprus and Cuba Crisis and the approachment of USA on pot sowing have showed that the real policy shaped to USA policy not idealizm and due this, the polticial approaches of USA were interrogated in 1970s. The versatility on relationships ,in order to become closer with Soviet Union and taking support on Cyprus issue , will show itself on the issues with Arabic countries ,third world countries and nonaligned countries. İÇİNDEKİLER İçindekiler I-III Önsöz IV XI Abstract XII Kısaltmalar XIII GİRİŞ 1 I.1960 ÖNCESİ TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ 1 I.1. Savaş Sonrası Değişen Dengeler ve Bunun Türkiye ile ABD Politikalarına Yansımaları 1 I.1.1. Savaş Sonucu Değişen Dengeler ve Bunun Amerikan Politikalarına Yansımaları 1 I.1.2. Savaş Sonucu Değişen Dengeler ve Bunun Türk Politikalarına Yansımaları 12 I.1.3.Türkiye'nin NATO Yapılanmasına Dâhil Olma Süreci 19 I.2. Demokrat Parti Dönemi Türkiye-ABD ilişkileri 26 I.2.1. Demokrat Parti İktidarının Politik Öncelikleri ile Bunların Gerekçeleri ve ABD'nin 26 Yaklaşımlarıyla Olan Örtüşmesi I.2.2. Demokrat Parti Döneminde ABD ile Geliştirilen İlişkiler ve Sürecin İşleyişi 30 BİRİNCİ BÖLÜM 33 1960–1965 ARASINDA TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ 33 I.1. 27 Mayıs 1960 ihtilalinin Hemen Öncesinde Demokrat Parti Dönemi Türk-Sovyet Yakınlaşması 33 I.2. Başbakan Adnan Menderes'in Moskova Gezi Kararının Açıklanması 38 I.3. 27 Mayıs Darbesi ve Bazı Değerlendirmeler 45 I.4. 1960 Sonrasında Türkiye'de Toplumsal ve Siyasi Durum 50 I.4.1 Askeri Darbe Sonrası Yapılan Seçimler, Seçim Sonuçları ve 1960–1971 İktidarları 50 I.4.2. Dönemin Siyasi Partileri ve Görüşleri 53 I.4.3. 1960'lar da Yaşanan Siyasi Tartışmalar ve Türk Toplumunun Durumu 59 I.5. 27 Mayıs İhtilalinin Ardından ABD ile Yaşanan İlişkiler (1960–1965) 61 I.5.1. Türkiye-ABD İlişkileri Ekseninde Küba Krizi 63 I.5.1.1. Küba Krizine Giden Süreçte Küresel Bağlamda Yaşanan Gelişmeler 63 I.5.1.2. Türkiye'nin, Küba Krizine Giden Süreçte; ABD-SSCB Rekabet Denklemindeki Konumu 69 669 I.5.1.3. Küba'nın, Füze Krizine Giden Süreçte; ABD-SSCB Rekabetindeki Denklemdeki Yeri 70 I.5.1.4 Küba Krizi'nin Ortaya Çıktığı Dönemde Yaşanmakta Olan Gelişmeler Ve Krizin Etkileri 72 I.5.1.5. Küba Krizi Sürecinin Ardından Yaşanılan Gelişmeler 97 I.5.1.6. Krizin Değerlendirilmesi 100 I.6. Kıbrıs Sorunu ve Johnson Mektubu 105 I.6.1. Kıbrıs'ın Stratejik Konumu ve İki Ülkenin Bu Ada'ya Dair Yaklaşımları 105 I.6.2. Kıbrıs Sorununun Tarihsel Kökenleri ve Ortaya Çıkmasının Ardından Yaşanan Gelişmeler 111 I.6.2.1. Sorunun Siyasal Olarak Ortaya Çıkması 111 I.6.2.2. Kıbrıs'ta Yaşanan Sıcak Gelişmelere Yönelik ABD'nin Yaklaşımı 115 I.6.2.3 Türkiye'nin Kıbrıs'taki Sürece Dair Görüşleri 117 I.6.3. Kıbrıs'ta Mektup Öncesinde Yaşanan Gelişmeler ve Girişimler 118 I.6.3.1. Johnson Mektubuna Giden Süreçte Yaşananlar 118 I.6.3.2. Johnson Mektubunun Hemen Öncesinde Yaşanan Sıcak Gelişmeler 132 I.6.3.3. Johnson Mektubu Sonrası Türkiye'de Oluşan Hava ve İlişkilere Olan Etkisi; 135 I.6.3.4. Mektup Sonrası Yaşanan Gelişmeler ve Arabuluculuk Süreci 141 I.6.3.5. Yaşanan Gelişmelerin Türk Kamuoyu Üzerindeki Etkisi ve İnönü Hükümetleri Döneminin Sonu 153 I.7. Türk Kamuoyu ve Türkiye-ABD İlişkileri 155 II. BÖLÜM 162 1965–1971 DÖNEMİNDE TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ 162 I. Türk Kamuoyu ve Türkiye-ABD İlişkileri 164 I.1.TİP İddialarının Meclis’te Tartışılması ve Kamuoyuna Olan Etkisi 164 I.2. Küba Krizi ve Johnson Mektubuna Dair Gerçeklerin Kamuoyuna Mal Olması 167 I.3. Türk Kamuoyunun 1965 Sonrası Türkiye-ABD İlişkilerine Bakışında Yaşanan Dönüşümde ABD'nin Ayrıcalıklı Durumu ve Etkileri 169 II. Adalet Partisinin Siyasi Duruşu ve Türkiye-ABD İlişkilerine Olan Etkisi 172 II.1. Türk İç Kamuoyunda Yaşanan Sıcak Gelişmeler ve 1960'lı Yıllarda Muhalefetteki AP' nin Siyasi Yaklaşımı ve Etkileri 172 II.2. AP'nin İktidara Geldikten Sonra Geliştirmeye Çalıştığı; Dış Politika Tercihleri ve Bu 173 Tercihlerin Sonuçları Bağlamında Türkiye-ABD İlişkileri II.3. Türkiye'de ve Yunanistan'daki İktidarların Değişmesi, Bu Değişikliklere Dair İddialar ve Türkiye-ABD İlişkilerine Yansıması 176 II.3.1. Türkiye’de ve Yunanistan'da İktidarların Değişmesi 176 II.3.2. İktidar Değişiklikleri Sırasında ABD'nin Kıbrıs Politikalarına Yönelik Talepleri Nelerdi ve Gerekçeleri 179 III. AP İktidarında Kıbrıs Merkezli Türkiye-ABD İlişkileri 182 III.1. Kıbrıs Meselesine Türk Kamuoyunun Yaklaşımı 182 III.2. Kıbrıs'ta Yaşanan Hızlı Gelişmeler 184 III.3. Türk Kamuoyu'nun Kıbrıs Eksenli Yaşanan Yeni Sürece Dair Değerlendirmesi 188 IV. Oluşan Muhalefetin Yansıması Olan Gerilimler ve Olay Bazında Geliştirilen Bir Takım Yaklaşımların Sonuçları 189 IV.1. Amerikan Karşıtı Havanın Oluşmasında 6.Filo Faktörü ve Filo Karşıtı Gösteriler 189 IV.2. Komer'in Büyükelçi Olarak Atanması Sonrası Yaşanan Protestolar ve Sonuçları 192 V. Türk ve Amerikan Devlet Adamlarının Yaşanan Gelişmeler Karşısında, Kamuoyuna Mesaj Niteliğindeki Girişimleri 194 V.1. İkili Anlaşmalar Sorunu Gelişimi ve Çözümü 194 V.2. Türkiye'nin MLF'den Çekilmesi 196 V.3. U–2 Uçuşlarının Düzene Sokulması ve Üsler Meselesi 197 199 VI. Haşhaş Krizi ve Askeri Darbe İddiaları 200 VI.1. ABD'nin Tarihsel Süreçte Haşhaş Konusundaki Hassasiyeti ve Politik Yaklaşımı 200 VI.2. 1960 Sonrası Afyon Merkezli Türkiye-ABD İlişkileri 201 VI.3. Çok Partili Hayata Dönüş ve Yasağın Kalkması 206 VI.4. Haşhaş ve Darbe Bağlantısına Dair Değerlendirmeler 207 SONUÇ 210 BİBLİYOGRAFYA 222