Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2025
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: KIYMET ATBAŞ
Danışman: Atilla Karataş
Özet:
Darlık Havzası, İstanbul (Şile) ile Kocaeli (Gebze–Dilovası)
arasında, 336,76 km² alanlı ve akışını ağırlıkla Karadeniz yönüne veren bir
sistemdir; yükselti 0–647 m arasında değişmekte, alanın önemli bölümü 127–192 m
bandında yoğunlaşmaktadır. Havza, İstanbul–Sakarya zonları geçişinde yer
almakta ve Sarıyer–Şile bindirmesi gibi yapısal unsurların kontrolündedir.
Çalışmada 12,5 m SYM temelli CBS analitiği kullanılmış; Strahler dizini, 1 km²
ızgara yaklaşımıyla drenaj yoğunluğu (Dd), boyuna profil ve jeoloji–hidrojeoloji–iklim
katmanlarının entegrasyonu birlikte değerlendirilmiştir. Topoğrafyada
eğim–bakı–nispi yükselti bileşenleriyle rölyefin mekânsal düzeni çıkarılmış;
hipsometrik eğri/integral üzerinden evrimsel yorum çerçevesi oluşturulmuştur.
Drenaj ve morfometrik analizlerde Strahler hiyerarşisi, Dd’nin 1 km²
ızgaralardaki dağılımı ile çatallanma oranı (Rb) ve uzunluk oranı (RL)
tabloları kullanılarak ağın olgunluğu ve yapısal/litolojik sınırlara
duyarlılığı irdelenmiştir. Boyuna profil üzerinde ana kol boyunca eğim
kırıkları ve potansiyel eğim kırıklıkları tespit edilip tartışılmıştır. Süreç
alanları kapsamında aşındırma–taşıma–birikim zonları hem morfometrik çıktılar
hem de saha gözlemleriyle ayrılmış; bu üçlü zonlama havzanın sediman bütçesini okumada
temel alınmıştır. Havza genelinde ovalar, platolar, çentik ve tabanlı vadiler
morfolojik birimler olarak sahadaki örnekleriyle eşleştirilip haritalanmıştır.
Hidrojeoloji–iklim boyutunda geçirgenlik özellikleri, yıllık yağış–sıcaklık
dağılımları ve Erinç/ De Martonne indisleriyle akış rejimi üzerinde
iklim–litoloji etkisi değerlendirilmiştir. Tehlike–hassasiyet analizlerinde
erozyon ve heyelan şiddeti haritaları ile duyarlı yamaçlar ve taşkın ovası
parçaları belirlenmiştir. Antropojenik etkiler başlığında baraj rejimi,
ormancılık ve özellikle madencilik kaynaklı arazi örtüsü değişimleri ile
sediman/iz element (Zn, Pb) ve organik kirleticiler (PAH/PCB/OCP) havza su
kalitesi açısından risk unsurları olarak saptanmıştır. Nüfus/yerleşme verileri
(2007–2024) köy ölçeğinde incelenmiş; sanayi ve kentsel baskı odaklarının
morfodinamik süreçlerle çakıştığı görülmüştür. Son olarak alt havzalar
tanımlanmış ve süreç odaklı planlama için birim ölçekli müdahale olanağı ortaya
konmuştur.