Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2017
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Turan Hajılı
Danışman: METE TAYANÇ
Özet:UZAKETKİLEŞİM PATERNLERİNİN TÜRKİYE İKLİMİNDE EKSTREM ETKİLERİ Uzaketkileşim paternlerinden beş tanesi (Kuzey Atlantik Salınımı (KAS), Arktik Salınım (AS), Doğu Atlantik-Batı Rusya (DA/BR), Doğu Atlantik (DA) ve İskandinav Paterni (İP)) ile 10 iklim uç indisi arasındaki ilişkiler Türkiye genelinde incelenmiştir. Paternlerin sıcak ve soğuk ekstremler ile kış analizleri, p < 0.05 ile istatistiksel olarak anlamlı en yüksek negatif ve pozitif korelasyon değerleri üreten Arktik Salınım ve Doğu Atlantik - Batı Rusya paternlerinin diğer paternlere göre daha etkili olduğunu gösterdi. Negatif AS ve pozitif DA/BR süresince, genellikle daha sıcak (r=-0.63) ve soğuk (r=0.61) günlerin Karadeniz bölgesinde, daha sıcak (r=-0.72) ve soğuk (r=0.66) gecelerin ise Ege bölgesinde meydana geldiği görülmüştür. Yağış ekstremleri açısından, AS (-) sırasında Anadolu yarımadasının batı kesimlerinde normalden daha yüksek yağış oranları tespit edilirken, DA/BR (+) süresince ise Doğu Karadeniz`in sahil istasyonlarında pozitif yağış anomalilerinin olduğu bulunmuştur. AS (-)`nin arkasındaki fiziksel mekanizmalar, İtalya üzerindeki Cenova siklonunun derinleştiğini ve Türkiye`de görülen yüksek sıcaklık ve yağış kayıtları ile yakından bağlantılı olan ısı adveksiyonunu sağlayan güçlü batı rüzgarları ile Akdeniz`den sıcak ve nemli hava kitlelerinin taşınımına neden olduğunu göstermektedir. DA/BR (+) süresince, Azorlardaki yüksek basınç merkezinin Avrupa kıtasına genişlemesi görülebilir ve bunun sonucu olarak güçlü kuzeybatı rüzgarları ile soğuk kutup havasının drenajı ve nispeten sıcak Karadeniz`den taşınan nem, düşük sıcaklık sayılarındaki ve yağış miktarlarındaki artışın başlıca etmeni olarak gösterilmektedir. Diğer mevsimler açısından bakıldığında ise, DA ile sıcak ekstremler arasında anlamlı pozitif korelasyonlar ilkbahar ve yaz aylarında daha sıklıkla görülmektedir. Bunun yanı sıra, sonbahar mevsimi ağırlıklı olarak DA/BR paterni ile soğuk ekstremler arasındaki anlamlı en yüksek pozitif korelasyonlara sahip olmakla karakterize edilmiştir. -------------------- ABSTRACT EXTREME EFFECTS OF TELECONNECTION PATTERNS ON THE CLIMATE OF TURKEY Relationships between five teleconnection patterns, North Atlantic Oscillation (NAO), Arctic Oscillation (AO), East Atlantic-Western Russia (EAWR), East Atlantic (EA) and Scandinavian (SCA) patterns, and 10 climate extremes indices were investigated for Turkey. Winter analysis of patterns with warm and cold temperature extremes showed that the AO and EAWR patterns are more remarkable than the other circulation patterns, by generating the highest statistically significant negative and positive correlation values with p<0.05. During the negative AO and positive EAWR, it has been shown that generally more warm (r=-0.63) and cold days (r=0.61) over Black Sea and more warm (r=-0.72) and cold nights (r=0.66) over Aegean region form, respectively. For the precipitation extremes, while above-normal precipitation rates were detected in the western parts of Anatolian Peninsula during AO (-), it is also found that positive precipitation anomalies exist at the seaside stations of the eastern Black Sea during the EAWR (+). Physical mechanisms behind AO (-) indicate a deepened Genoa cyclone over Italy, causing warm and moist air mass transport from Mediterranean Sea by strong westerly winds also enabling heat advection, which well correlates with the high temperature and precipitation records over Turkey. During EAWR (+), Azores high pressure center expansion to continental Europe can be seen, and as a consequence, the drainage of cold polar air by strong northwesterly winds together with moisture transport from relatively warm Black Sea is shown as the main factor of the increment in the numbers of cold temperatures and precipitation amounts. For the other seasons, significant positive correlations between EA and warm temperature extremes are shown to be more frequent during spring and summer. On the other hand, fall season is mainly characterized by having the highest significant positive correlations between EAWR pattern and cold temperature extremes.