Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: NURAY AÇIKGÖZ
Danışman: Gülnur Duran
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Özet:
İnsanlık tarihinde ahşabın günlük hayatta kullanılmaya başlaması, çeşitli eşya yapımında, mimaride ve onunla ilgili öğelerin bezenmesinde kendine özgü bir sanat dalının da ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Türk süsleme sanatları içinde mühim bir yere sahip olan ahşap sanatı, Anadolu Selçukluları döneminde oldukça önemli örnekler vermiştir. Günümüze sağlam ulaşmış numunelerden bir tanesi Aksaray Ulu Cami minberidir. Devrinin pek çok sanat özelliğini bünyesinde barındıran ahşap minber, Anadolu'nun ilk minberi olma özelliğini taşıdığı düşünülmektedir. Aksaray Ulu Cami minberi, ahşap işçiliği, uygulanan teknikler ve desenler açısından oldukça dikkati çekmektedir. Ahşap süslemelerde bulunan rûmî ve geometrik bezemelerin çeşitliliği minberin en çok göze çarpan özelliğidir. Bezemede yer alan kompozisyonların ahengi oldukça başarılı bir şekilde oluşturulmuştur. Zengin bir bezemeye sahip olan minberin, aynalık ve köşk altı panolarında yer alan parçaları maalesef kırılmıştır. Bazı bölümler sonraki dönemlerde tamir ve tadilat edilmiştir. Dolayısıyla minberde Selçuklu dönemi işçiliği ile uyuşmayan kısımlar da mevcuttur. Yine de yıllara meydan okumuş 900 yaşındaki bu eserin günümüze ulaşabilmiş olması sevindiricidir. İslam dünyasında marangozluk becerileri geleneksel olarak geometri ile ilişkilendirilmiştir. Geometrik kompozisyonlar, bu sanatın hâkim olduğu bütün ülkelerde görülmektedir. Bu tez çalışmasında VII. yüzyıl İslam coğrafyasında geometrinin nasıl başladığını, zaman içerisindeki gelişimi ve ahşap üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Geçme tekniklerinin farklı uygulamaları belirlenerek malzeme kullanımı, farklı tekniklerin denenmesi, ahşabın çalışması sırasında oluşan deformasyonlar, birleştirmeler sırasında yaşanan problemlerin nasıl ortadan kaldırılması gerektiği incelenmiştir. Ayrıca geometrik desenlerin zaman içindeki gelişimiyle paralellik gösteren Kündekâri tekniğinin nasıl ortaya çıktığı, teknik özellikleri, ahşap üzerindeki etkileri geometrik desen analizleri ve çizimleri ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu tez çalışmasında Aksaray Ulu Cami minberinin bezemesi, bezemenin yer aldığı bölümler malzeme ve teknik açısından değerlendirilmiştir. Süsleme unsuru olan geometrik ve rûmî bezemelerin çizim kuralları ve üslupları detaylı olarak analiz edilerek Anadolu Selçuklularına ait ve çağdaşı olan diğer eserler ile mukayese edilmiştir.