Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki murakkaların katı' bezemeleri


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ÜMMÜGÜLSÜM SEVİM GENCER

Danışman: Gülnur Duran

Özet:

Katı' sanatı, diğer kitap sanatlarından farklı olarak boyutu olan, büyüsünü seyirciye ışık ile sunan bir sanattır. Tezde, Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu'ndaki katı' bezemeli murakka'lar; ilgili kitap, makale ve tezlerde yayınlanmış eserler incelenip detaylı taraması yapılarak, desen, motif ve kâğıt yönünden ele alınmıştır. İncelemeler sonucunda tespit edilen, dönemlerinin bezeme anlayışının izlerini taşıyan, üslûba çekilmiş çeşitli hayvan ve ağaç bezemeleri, benzersiz incelikteki rûmî ve hatâyî grubu kompozisyonları içerisinde barındıran TSMK. H.2153, H.2170, H.2171, H.2142, H.2159, H.2165 ve H.2294 numaralı murakka'lar çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İslam Araştırmaları Merkezi ve Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kütüphanesi'nde yapılan araştırmalarda, doküman, katalog ve bilgisayar ortamındaki verilerden faydalanılmıştır. Eserlerin tespit edilmesinden sonra Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nden izin alınarak murakka'lar üzerinde detaylı inceleme yapılmaya başlanmıştır. Teze konu olan eserlerin dijital ortamda ve eser üzerinde birebir yapılan incelemeler sonucunda uygulanan katı' tekniği çözümlemeleri, ölçüm, renk, motif ve desen analizleri yapılmıştır. "Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki Murakka'ların Katı' Bezemeleri" başlıklı tez çalışmamız üç kısımdan oluşmaktadır. "Giriş" kısmında konu ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. "Katı' Sanatı" başlığı altında, katı' sanatının kelime anlamı, uygulanan çeşitli teknikler, malzemeler ve kullanıldığı alanlar ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Kökü deri oymacılığı olan, Herat'ta ortaya çıktığı bilinen, XVI. yüzyıl Kanunî Sultan Süleyman'ın saltanat yıllarında en olgun dönemini yaşayan katı' sanatının tarihsel gelişimi, dönemlere göre geçirdiği safhaları ve kâğıt oyma sanatının usta sanatkârları, eserleri ile birlikte ele alınmıştır. Doğal boyar maddeler ile geleneksel usûllerde hazırlanan kâğıtların; tek kat oyularak murakka'larda ve el yazması kitapların sayfaları arasında harf ve motiflere, katlı oyma ile boyutlanan bahar bahçelerinin ise sayfalardan taşıp levhalara ve yazı çekmecelerine dönüşmesi anlatılmaktadır. "Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki Murakka'ların Katı' Bezemeleri" başlığı altındaki katalogda ise dönemlerinin sanat anlayışını ve inceliklerini yansıtan, farklı dönemlerde meydana getirilmiş, oldukça zengin, benzersiz bir koleksiyon olan katı' bezemeli murakka'lar hakkında bilgi verilmiştir. TSMK. Koleksiyonu'nda bulunan yedi adet murakka'nın katı' bezemeli sayfaları, kâğıtları, katı' teknikleri ve desen özellikleri bakımından incelenmiştir. Son olarak uygulamalar kısmında katı' sanatını kullanarak üretilen eserler hakkında bilgi verilmektedir. Çalışma değerlendirme ve sonuç kısmından sonra kaynakça eklenerek tamamlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Murakka', Katı' sanatı, Bezeme

The art of paper filigree differs from other arts of the book in that it is an art that presents its magic to viewers with light. This thesis examines the paper filigree ornamented muraqqa in the Topkapı Palace Museum Collection; it surveys books, articles, and theses written about the topic; and presents a detailed clasfficiation of paper filigree work according to their designs, motifs, and paper type. The murakka TSMK H.2153, H.2170, H.2171, H.2142, H.2159, H.2165 and H.2294, which were identified in the process of this research, which carry the traces of their periods' understanding of ornamentation and which contain inside their compositions of uniquely sophisticated rûmî and hatâyî groups various stylized animal and tree ornamentation, form the topic of this work. This thesis has benefited from research, documents, calatogs, and digital documents carried out in the Topkapı Palace Museum Library, Center for Islamic Studies and Marmara University Faculty of Fine Arts Library. After the artifacts were identified, permission was obtained from the Library of Topkapı Palace Museum and detailed investigation was started on muraqqa. Paper filigree work technique analysis, measurement, color, motif and pattern analysis of the works subject to our thesis were analyzed through one-to-one examinations on digital media and on the work. Our thesis titled "Paper Filigree Work (katı') of the Muraqqas at the Topkapı Palace Museum Libraru" consists of three chapters. In the "Introduction" section, general information was given. In the chapter titled "The Art of Paper Filigree", the meaning of the word katı' (paper filigree), the various techniques, materials and application areas are explained in detail. The historical development of the art of paper filigree, whose roots are in leather-working, is known to have first emerged in Herat, and which reached its most developed expression during the sixteenth century rule of Süleyman the Magnificent, has been discussed, along with its master craftsmen and works of paper filigree according to various periods. With natural dyes/paints the papers prepared in traditional ways; by carving one layer, in muraqqas and in handwritten books pages, its transformation into letters and motifs; and the spring gardens which were sized through layered carving, their overflowing from the plates and transforming into writing drawer were described. In the section entitled "Paper Filigree Ornamentation of the Muraqqas at Topkapı Palace Museum Library", information is given on paper filigree ornamented murakkas there, which was a very rich, unique collection and which reflects the artistic understanding and subtleties of their times. Seven muraqqas' ,which are in the collection of TSMK were examined from the perspective of paper filigree ornamented pages, papers used, cut paper work techniques and pattern properties. Finally in the applications section, information is provided about the works which are produced using the technique of paper filigree. The study was completed by providing a bibliography, abbreviations, and list of figures and illustrations Keywords : Muraqqa, Cut Paper Work, Ornamentation