Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: GAMZE CANİKLİ
Danışman: Oktay Sarı
Özet:
Bu araştırmanın amacı; otizm spektrum bozukluğundan orta-ağır düzeyde etkilenmiş
bireylerin eğitim süreçlerinin katkısının, lise eğitimi sonrasındaki yaşantılarının, annelerin
çocuklarının geleceklerine ilişkin görüş ve önerilerinin belirlenmesidir. Ailede birincil
bakım veren annelerin, çocuklarının lise eğitimleri sonrasına ilişkin görüş ve önerilerinin,
yapılacak düzenlemelere katkısı olacağı düşünülmektedir. Özel eğitimde otizm spektrum
bozukluğu ile ilgili çalışmalar son yıllarda artış göstermektedir. Ancak otizm spektrum
bozukluğundan orta-ağır derecede etkilenmiş bireyler ile ilgili az sayıda çalışmaya
rastlanılmıştır. Bu durumdan yola çıkarak bu araştırmada annelerin, a) lise eğitimi sonrası
çocuklarının eğitim yaşantılarına ilişkin görüşlerinin, b) çocuklarının geleceklerine dair
beklentilerinin, c) resmi kurum, vakıf, dernek ve sivil toplum kuruluşları gibi kurumlardan
isteklerine ilişkin görüşlerinin, d) yeni tanı almış otizm spektrum bozukluğu olan küçük
yaştaki bireylerin ailelerine önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın
katılımcıları, İstanbul ili merkezinde özel eğitim uygulama okulundan mezun olmuş, 18
yaşından büyük ve OSB’den orta-ağır derecede etkilenmiş bireylerin anneleridir.
Katılımcılar ölçüt örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir ve katılımcılara kartopu örnekleme
ile ulaşılmıştır. Ulaşılabilen 12 anne ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma nitel
araştırma yöntemi yaklaşımlarından fenomolojik (olgubilim) desene göre tasarlanmıştır.
Araştırmadaki amaçlara ulaşmak için yarı yapılandırılmış görüşme soruları oluşturulmuş
ve bireysel olarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonunda elde edilen veriler
betimsel analiz yöntemi ile başlıklandırılmıştır. Anneler çocuklarının eğitim aldıkları
süreçle ilgili hem olumlu hem de olumsuz yanları bulunduğuna ilişkin görüş
bildirmişlerdir. Kendileri açısından bakıldığında olumlu olarak çocuklarının okulda olduğu
süreler içerisinde kendilerine zaman ayırmak, sosyalleşmek ve dinlenmek için bir fırsat
olduğunu ifade etmişlerdir. Çocukları açısından ise eğitim sürecinin en önemli olumlu
yanlarından çocuklarının okula giderek kısıtlı da olsa sosyalleşebildiklerini, temel yaşam
becerilerinde gelişmeler olduğunu belirtmişlerdir. Olumsuz olarak ise eğitim süreci
içerisinde çocuklarının emekli, alan mezunu olmayan ücretli öğretmenlerle çalışmalarının
çocuklarına olumlu bir katkısı olmadığına ilişkin görüşlerini belirtmişlerdir. Okul bittikten
sonra kısıtlı olan sosyalleşme alanlarının ortadan kalktığını, çocukları ile evlere
kapandıklarını, çocuklarının evde olduğu sürelerde okuldayken kazandıkları becerilerde
vii
gerilemeler yaşadıklarını belirtmişlerdir. Resmi kurum, vakıf, dernek ve sivil toplum
kuruluşları gibi kurumlardan beklentileri olarak çocuklarının eğitim sürecinin yaşam boyu
sürmesi gerektiğine dair görüşlerini belirtmişlerdir. Anneler çocuklarıyla olamayacakları
zamanlar için bu konuyla ilgili devlet politikası üretilmesi gerektiğini de ayrıca
vurgulamışlardır. Annelerin, otizm spektrum bozukluğu tanısını yeni almış çocuğu olan
ailelere, çocukları için neler yapabileceklerine ilişkin görüşleri bulgular arasında yer
almaktadır. Bu önerilerden bazıları çocukları için, erken tanı ve müdahale, anne babalar
için ise ebeveyn iş birliğine dikkat çeken görüşleridir. Araştırmada belirtilen görüşlere göre
anneler otizm spektrum bozukluğu olan bireylere yönelik eğitim ve terapi hizmetlerinin
yaşam boyu olması gerekliliğine vurgu yapmışlardır. Ayrıca anneler, lise sonrası
yaşanacaklara ilişkin önceden bilgilendirmelerin yapılması, verimli istihdam alanlarının
yaratılması, birincil bakım verenlerin kendilerine zaman ayırabilmeleri, evde yardımcı
personel desteği ya da çocuklarını belirli saatler aralığında bırakabilecekleri güvenli
merkezlerin oluşturulması gerekliliğine ilişkin görüş belirtmişlerdir. Bu görüşlerde
belirtilenlerin ailelerin yaşam kalitelerine olumlu düzeyde katkı sağlayacağı
düşünülmektedir. Bu araştırmada otizm spektrum bozukluğundan orta ağır düzeyde
etkilenmiş 18 yaşından büyük bireylerin anneleri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İleriki
araştırmalarda, daha derin bilgilere ulaşabilmek için odak grup çalışmaları, çok sayıda
kişiye ulaşabilecekleri nicel ya da karma araştırma yöntemlerin kullanıldığı çalışmalar ile
hafif düzeyde otizm spektrum bozukluğu tanısı olan yetişkin bireylerin lise eğitimi sonrası
görüşlerinin alındığı çalışmalar yapılması önerilebilir. Ayrıca orta ağır otizm spektrum
bozukluğu olan yetişkin bireylere hizmet veren kurumlardaki yönetici ve personellerin
görüşlerinin alındığı çalışmaların yapılmasının alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Sözcükler: orta-ağır düzey otizm spektrum bozukluğu, anne görüşleri, özel
eğitim süreci, lise sonrası yaşam deneyimleri