Katip Çelebi’nin düşüncesinde akli ilimlerin yeri ve önemi


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2006

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Emrullah Bulut

Danışman: İLHAN KUTLUER

Özet:

Kâtip Çelebi (ö. 1657), Osmanlı Devleti için önemli sıkıntıların ve dönüşümlerin yaşandığı 17. yüzyılda yaşamış bürokrat, tarihçi, coğrafyacı ve bibliyografyacı gibi önemli sıfatlara sahip bir alimdir. Keşfu’z-zunûn adlı bibliyografik eseri ve Cihânnümâ adlı coğrafya eseriyle Batı’da büyük bir üne kavuşmuş değerli bir alimimizdir. Bu çalışma Katip Çelebi’nin düşüncesini, ilim anlayışını dolayısıyla aklî/felsefî ilimlere verdiği merkezî önemi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Konu bir giriş ve dört bölümde ele alınmaktadır. Giriş bölümünde, çalışmanın konusu, anlamı ve metodu ortaya konulmaktadır. Birinci bölümde, Kâtip Çelebi öncesi İslam düşüncesinde aklî ilim kavramı ve gelişimi ve ilimler tasnifi geleneği ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, Kâtip Çelebi’nin entelektüel kişiliğinin ortaya konulması anlamında biyografisi, tahsil hayatı, eserleri ve dönemin ilmî ve fikrî açıdan durumu, özellikle aklî ilimlerle ilgili eserleri incelenmektedir. Üçüncü bölümde, Kâtip Çelebi’nin ilim anlayışı ortaya konulmakta, burada kendinden önceki İslâm düşüncesiyle olan bağlantısı ve kaynakları zikredilmekte, aklî ilimlerle ilgili olarak yaptığı tanımlar ve ilimler tasnifini ele alış tarzı incelenmektedir. Onun özellikle aklî ilimler bağlamında dönemiyle ilgili olarak ortaya koyduğu ilim anlayışı ve medrese eleştirisinin ortaya konulması ve bu görüşlerinin değerlendirilmesi bu çalışmanın ana konusudur. Dördüncü ve son bölüm, Katip Çelebi’nin aklî ilimler bağlamında yapmış olduğu medrese ve ilmî hayatla ilgili eleştirilerinin XX. yüzyılda Osmanlı bilim, düşünce ve medrese tarihi yazıcılığında nasıl ele alındığını incelemeyi amaçlamaktadır. This study intends to explore Katip Çelebi’s (Hadji Khalfa) thought, his understanding of science and the central part he assigns to rational/philosophical sciences. Katip Çelebi lived in 17th century, when grave difficulties and transformations occurred in the Ottoman state. He is a prolific person; he is a state officer, historian, geographer and a bibliophile. He received his education outside of the regular Madrasa education. He became famous in the West by his Kashf al-Zunûn, a bibliographical work, and Jihânnumâ, a geographical work. This study comprises an introduction and four chapters. In the introduction, I draw an outline of the topic, and explained my methodology in pursuing this study. In the first chapter, I examined the development of the notion of rational sciences in Islamic thought before Katip Çelebi, and the tradition of classification of sciences. In the second chapter, Katip Çelebi’s biography and his works especially those which are on rational sciences are discussed. The intellectual conditions of the century, when he lived, is examined also in this chapter. Katip Çelebi’s understanding of science and its relation to Islamic thought are taken up in the third chapter. Katip Çelebi’s definitions of rational sciences and his classification of sciences are also taken up in this chapter. The main subject of the study is the evaluation of Katip Çelebi’s critique of Madrasa and his understanding of science with respect to rational sciences, in his age. In the final chapter, I examine the use of Katip Çelebi’s critique of Madrasa and Ottoman intellectual life by the historians of Ottoman science in XX. century.