Kelile ve Dimne, üzerinde sayısız çalışma yapılabilecek etkinliğe sahip eşsiz şaheserlerden biridir. III. yüzyılda Debşelim adındaki Hint hükümdarının isteği üzerine, Vişnu rahibi bir Brahman tarafından Sanskrit dilinde Keşmir’de kaleme alınmıştır. Kelile ve Dimne bir tür nasihatname olarak bugüne kadar edebiyattan güzel sanatlara kadar pek çok araştırma sahasının temel çalışma konusu olmuştur. Bu bağlamda ahlâki-didaktik bu eser, gelecekte birçok yeni araştırmacıya, üzerinde yeni çalışmalar yapabilmesi adına ilham kaynağı olacak özgünlüktedir.

Tezimizde farklı dönemlerde birçok nüshası bulunan ve daha önce de araştırmalara konu olan Kelile ve Dimne yazma eserlerinin; 15. yüzyıl Timur devrine ait olan beş nüshası ele alınmıştır. İstanbul Topkapı Sarayı Müze Kütüphanesi’nde muhafaza edilen R.1022, H.362, R.1023’tür, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesinde Fatih 3682 kayıtlı Antoloji ve son olarak Bursa İnebey Kütüphanesinde bulunan Nr. Hüseyin Ç.763 envanter numaralı Kelile ve Dimne eserleridir. Bu el yazmalarında yer alan minyatürler sanatta yeterlik tezimizin temel konusunu oluşturmuştur.

II

14.yüzyılda Timur ile başlayan ve 16.yüzyıla kadar Timur hanedanlığı süresince devam eden dönemde, Timurlu devri kendine has bir minyatür üslubu oluşturmuştur. Bu üslup, Timur devri öncesi Celayirliler’den (1340-1431) gelen etkiler ve Çin ile artan ilişkiler sebebiyle Çin resim sanatının etkilerini taşımaktadır. Bu etkiler yanında, Karakoyunlu (1351-1469) ve Akkoyunlu (1340-1514) Türkmen hanedanlarına ait sanat üsluplarının etkileri de doğrudan Timur dönemi 15. Yüzyıl Kelile ve Dimne yazmalarında göze çarpmaktadır.

Orta Asya’da Timurlular, mimaride ve kitap sanatlarıyla insanlık tarihi için çok önemli faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu sayede Timurlu sanatının genel tavrı içerisinde, Semerkant, özellikle Herat ve Şiraz bölgeleri kütüphanelerinde ilgili dönemin üslup özelliklerinin gerçekleştirildiği, özgün minyatürlerin üretildiği ve sergilendiği sanat merkezleri doğmuştur. Tezimiz bu sanat merkezlerinde doğan Kelile ve Dimne musavver yazma eserlerinin minyatürleri incelenerek ülkemiz yazma eser kütüphanelerinde bulunan 15. Yüzyıl Timurlu dönemine ait Herat ve Şiraz ekollerinin üslup özelliklerini yansıtan Kelile ve Dimne yazmalarıyla sınırlandırılmıştır.

Araştırma kapsamında, ilgili devrin kültür ve sanat olayları incelenmiş, konularına göre sınıflandırılan minyatürlü ya da minyatürlü olmayan yazma eserler belirlenmiş ve bunların üretildiği sanat okulları ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Kelile ve Dimne yazmalarında yer alan minyatürlerin anlatım kurgularını kapsamlı bir şekilde araştırmak için çalışmalar sürdürülmüştür.

Yazma eserlerle ilgili ilk araştırmalar sayısal ortama aktarılan el yazmaları üzerinden gerçekleştirilmiştir. İncelenen eserlerde Timurlu döneminin son derece rafine tasarımları, renkleri ve kurguları dikkat çekmiştir. Tez konumuz çerçevesinde belirlenen yazma eserlerdeki kompozisyonlarda incelenen hayvanların jest ve mimikleri, uygulanma teknikleri, minyatürlerin her yazma eserde aynı hikâyeyi karşılamayan şekilde kurgulanması, sayfa tertibi uygulamalarındaki farklılıklar üzerinde de durulmuştur.

Kitap süsleme sanatlarında, sanatçılar resmetmek istedikleri olayları imgeler eşliğinde yüzeylere stilizasyon tekniği ile aktarmışlardır. Tasvir sanatında kullanılan bu teknikle her dönemin kültürü kendi izlerini kural olarak kabul etmiştir. Desenden başlayarak, tasarım

III

kurgusu, renk ögelerinin bir araya gelmesiyle dönemini yansıtan özgün resimler/minyatürler bu şekilde oluşturulmuştur. Böylelikle tez konusu çerçevesinde seçilen yazma eserlerdeki metin minyatür ilişkisi, renk değerlendirmeleri, desen teknikleri ve yöntemleri detaylı bir şekilde çalışılmıştır.