Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2017
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Soner Atalan
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:Türk dilinin tarihi dönemleri incelendiğinde geniş bir coğrafyada ve zaman diliminde kullanılan ve en çok yazılı eserin verildiği dönemlerden biri olan Doğu Türkçesi Dönemi, Türk dili tarihinin devamlılığı açısından da büyük önem arz etmektedir. Eski Türkçe Dönemi‟nin devamcısı olan Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi ve Tarihi Kıpçak Türkçesi dönemlerinin üzerine Ģekillenen Doğu Türkçesi, ortak yazı dili ve edebi dil konumunda 15. asırdan 20. asra kadar devam etmiĢtir. Doğu Türkçesi, güçlü ve etkili bir tek merkezli siyasi yapının, dil ve tarih bilincinin, bir dilin geliĢimi ve kullanımında ne denli etkili olduğunu da göstermektedir. Çinggis Han‟ın etkisinde kalan siyasi ve kültürel zeminde yükselen Timürlü Devletinin himayesinde, Ali ġir Nevâyî öncülüğünde geliĢen Doğu Türkçesi Timürlü Devletinin siyasi hakimiyetinden sonra hanlıklar döneminde de edebi dil ve ortak yazı dili statüsünde devam ederek 20. asra kadar ulaĢmıĢtır. Doğu Türkçesi‟nin kökleri Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Eski Uygur Türkçesi ve Köktürkçe dönemlerine kadar uzanmaktadır. Bu bilgiler ıĢığında Doğu Türkçesi güçlü bir siyasi erk ile güçlü bir edebi dil arasındaki bağlantı açısından Türk dil ve tarih bilincinin somut bir örneği niteliğindedir. Bu sebeple Doğu Türkçesi döneminde yazılmıĢ eserler Türk dilinin bütünlüğü ve devamlılığı açısından büyük önem arz etmektedir. Tez çalıĢmamıza konu olan Doğu Türkçesi Kur‟ân Tefsiri Farsça el-Mevahibü‟l-Aliyye adlı Kur'ân tefsirinin Doğu Türkçesine tercümesidir. Tefsir-i Hüseynî olarak da bilinen Farsça tefsirin tam adı el-Mevahibü’l-Aliyye Fî Tefsîri’l-Kelami’r-Rabbaniyye‟dir. 15. yüzyılın sonunda Hüseyin Vaiz KaĢifî tarafından Farsça olarak yazılan eser Ali ġir Nevâyî‟ye ithaf edilmiĢtir. Doğu Türkçesi Kur‟ân Tefsiri‟nin Farsçadan tercüme olması, Hüseyin Vaiz KaĢifî‟nin Farsça el-Mevahibü‟l-Aliyye adlı Kur'ân tefsirinin Kastamonu Kütüphanesi nüshası, Osmanlı Türkçesi ile yazılmıĢ ġeyh Ömer Adûlî Niğdevî‟nin el-Mevahibü‟l-Aliyye Tercümesi ve Doğu Türkçesi Kur‟ân Tefsiri‟nin Topkapı Sarayı nüshası karĢılaĢtırılarak incelenmiĢtir. Tez çalıĢmamızı oluĢturan tenkitli metin çalıĢmasında Topkapı Sarayı nüshasının “202a” ve “225a” varak numaraları ile Yusuf Ağa Kütüphanesi nüshasının “542a” ve “569a” varak numaraları arasında kalan Duhan, Câsiye, Ahkaf, Muhammed, Fetih, Hucurat ve Kaf sureleri Topkapı Sarayı nüshası esas alınarak incelenmiĢtir. Sadece Duhan Suresi Topkapı Sarayı nüshasında bulunmadığı için Yusuf Ağa Kütüphanesi nüshası esas alınarak incelenmiştir. Tez çalıĢmamız “Ġnceleme”, “Metin”, Dizin” ve “Tıpkıbasım” olmak üzere dört bölümde incelenmiĢtir. Ġnceleme bölümünde Türk dilinde ilk tercüme faaliyetleri, Kur‟ân‟ın Türk diline tercüme edilmesi, Türk dilinde ilk Kur‟ân tercümeleri, Kur‟ân tercümesi türleri, Doğu Türkçesi‟nin tarihi geliĢimi ve önemi, eserin dili ve sahası, ses bilgisi, yapı bilgisi ve söz dizimi konuları iĢlenmiĢtir. Metin bölümünde eserin eser transkripsiton harflerine aktarılmıĢ ve iki nüsha arasındaki farklılıklar belirtilmiĢtir. Sonrasında metnin dizini oluĢturulup sözcükler anlamlandırılmıĢ ve çalıĢmanın sonuna iki nüshanın da ilgili varaklarının tıpkıbasımları eklenmiĢtir. Anahtar Sözcükler: Doğu Türkçesi, Kur‟ân, Tefsir, el-Mevahibü‟l-Aliyye, Tercüme, Farsça ABSTRACT When the historical periods of Turkish language are analyzed, it is observed that Eastern Turkish Era was one of the periods that had the widest range of geographical impact and the most productive period in terms of written works. Besides that, Period of Eastern Turkish carries out a significant role upon the continuity of the Turkish Languages. The roots of the Eastern Turkish that were built up under the provision of Timurid State that has risen upon the cultural and political accumulation of Chinggisid State; reach out to period of Old Turkish. Eastern Turkish that had developed under the lead of Ali Shir Nava‟i in the 15th century, had been used until the 20th century as formal and literary language. As the consequence of the aforementioned reasons, we can perceive that Eastern Turkic Language is a solid example of Turkish language and history being bonded together. "Eastern Turkish Koran Commentary" which is the main focus of this study is known as Eastern Turkish translation of "Mawahib al-Aliyyah" from Persian Language. The book is also called as Tafsir al-Hussaini and it has been dediacted to Ali Shir Nava'i. Since the original translation of the book was completed from Persian Language, we have analyzed Persian Koran Commentary of Hüseyin Vaiz KaĢifî "Mahawib al-Aliyyah", Ottoman Turkish Translation of the Commentary and the Eastearn Turkish Translation of the commentary with a comperative method. For this study of Edition Text, we have anlyzed the copies from Topkapı Palace Museum with the leaf numbers of "202a" to "225a" and copies from Yusuf Aga Library with the leaf number of "542a" to "569a". For the Sorahs of ad-Dukhan, al-Jathiya, al-Ahqaf, Muhammad, al-Fath, al-Hujurat and Qaf Topkapı Palace copies were the main source. Since the Sorah of Duhan was not available in Topkapı Palace copies, we have benefitted from Yusuf Aga museum for this special part. This study has been completed as whole with Examination, Text, Index and Facsimile chapters. Examination chapter contains analysis on first translation activites in Turkish Language, first tranlations of Koran to Turkish Language, different kind of Koran translations to Turkish Language, historical evolution and the significance of Eastern Turkish Language; language, phonetics, syntax and the field of the book itself. In the text chapter the book has been transformed into transcription alphabet and differences between two copies have been highlighted. In following part, the text directory has been created and the words have been defined. In the final step the facsimiles of the leaf numbers of both copies have been added. Key Words: Eastern Turkic, Koran, commentary, Mawahib al-Aliyyah, Persian Language, translation