Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Şaban Baysal
Danışman: SELMİN KAŞKA
Özet:ÖZET TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYON MODELLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME:ENGELLİLERİN SOSYAL REHABİLİTASYONU Dezavantajlılık, günümüzde her toplumda gittikçe önemi artmakta, tartışılmakta ve çözüm önerileri ve uygulamaları geliştirilmeye çalışılmakta olan bir sorundur. Yaşlılar, bağımlılar, sokakta yaşayan çocuklar, göçmenler vb. grupların yanı sıra bu tez çalışmasının konusu olan engelliler dezavantajlı gruplardan birini oluşturmaktadır.Engelliler açısından doğuştan ya da sonradan meydana gelen engeller, toplumda çeşitli engellerle karşılaşılmasına, dolayısıyla dezavantajlılık durumuna yol açmakta,engelli kişilerin toplumla bütünleşmelerine engel oluşturmaktadır. Devletler sosyal politikalar ile dezavantajlı durumdaki kesimlerin sorunlarına çeşitli yöntemlerle çözümler üretmeye yönelik adımlar atmaktadır. Engelliler konusunda bu yöntemlerden en önemlisi sosyal rehabilitasyondur. Bu tez çalışmasında engellilerin toplumla bütünleşmesini amaçlayan sosyal rehabilitasyonun ne olduğu, nasıl bir içerik taşıdığı, engellilerin yaşam kalitesine nasıl bir katkı sağladığı üzerinde durulmuştur. Betimsel bir çalışma olan ve bu tezde özellikle sosyal rehabilitasyon süreci sonucunda bir yöntem, bir strateji olarak oluşmuş olan Toplum Temelli Rehabilitasyon Modelinin(TTR)incelenmesi amaçlanmıştır. Engelli kişilerin yaşam koşullarını kendi toplumları içinde iyileştirmeyi amaçlayan ve bir toplumsal kalkınma modeli olarak ortaya çıkan TTR programları, dünyada ve ülkemizde uygulanan örnekler üzerinden ele alınmaya çalışılmıştır. TTR modellerinin engellilerin yaşamına nasıl bir etki ettiği ve yaşam kalitesini artırmaya nasıl bir katkı sağladığı ele alınmıştır.İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSRACT ii İÇİNDEKİLER iii TABLO LİSTESİ vii ŞEKİL LİSTESİ viii EK LİSTESİ viii KISALTMALAR ix GİRİŞ 1 BÖLÜM 1 TEMEL KAVRAMLAR: DEZAVANTAJLI GRUPLAR VE ENGELLİLER 1.1. Dezavantajlı Grup Kavramı 5 1.1.2. Dezavantajlı Gruplar Kategorisi 6 1.2. Sosyal Politika ve Sosyal Devlet İlişkisi 7 1.2.1. Refah Devletinin Tanımı ve Oluşumu 10 1.2.1.1. Sosyal Devlet ve Dezavantajlı Gruplar 11 1.2.1.1.1. Dezavantajlı Grup Olarak Engelliler 13 1.2.1.1.1.1. Engellilik Tarihi 13 1.2.1.1.1.2. Engellilik İle İlgili Sınıflandırma Modelleri 17 1.2.1.1.1.2.1.Geleneksel Model 18 1.2.1.1.1.2.2.Tıbbi Model 18 1.2.1.1.1.2.3. Sosyal Model 20 1.2.1.1.1.2.3.1. Engellilerde Erişilebilirlik/Ulaşılabilirlik 22 1.3. Engelliliğin Tanımlanması ve Ölçütleri 23 1.3.1. Uluslararası Kurumların Engelli Tanımlamaları ve Ölçütleri 25 1.3.1.1. İşlevsellik, Yeti yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılması'na göre (ICF) Engellilik Tanımı 25 1.3.1.2. Dünya Sağlık Örgütü'nce(DSÖ) Yapılan Engeli Tanımı 26 1.3.1.3. Birleşmiş Milletler (BM) Tarafında Yapılan Engeli Tanımı 27 1.3.1.4. Uluslararası Çalışma Örgütü'ne (UÇÖ ) Göre Engelli Tanımı 27 1.3.1.5. Ayrımcılığa Karşı Fiziksel Yetiyitimi Olanların Birliği(UPIAS) Engelli Tanımı 28 1.3.1.6. NIDRR''IN (ABD Ulusal Engellilik Ve Rehabilitasyon Araştırma Enstitü'ü) Engelli Tanımı 28 BÖLÜM 2 DEZAVANTAJLI GRUPLARIN SOSYAL REHABİLİTASYONU: SOSYAL REHABİLİTASYONUN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMALARI 2.1. Sosyal Rehabilitasyon Kavramı 33 2.2. Sosyal Rehabilitasyonun Amacı, Kapsamı ve Önemi 35 2.3. Sosyal Rehabilitasyonun Politikası 35 2.4.Tıbbi Sosyal Hizmet ve Sosyal Rehabilitasyon 37 2.5. Sosyal Rehabilitasyonun Hizmet Alanları 38 2.5.1. Ruh Sağlığı Alanındaki Hizmeti 38 2.5.2. Suçluluk Alanındaki Hizmeti 39 2.5.3.Terör ve Toplumsal Olaylardan Etkilenenlere Yönelik Hizmeti 40 2.5.4. Yaşlılara Yönelik Hizmeti 41 2.5.5. Sokakta Yaşayan ve Sokakta Çalışan Çocukları Kapsayan Hizmeti 42 2.5.6. Kronik Hastalıklar Alanındaki Hizmeti 43 2.5.7. Doğal Afetler Ve Olağanüstü Durumlara Maruz Kalan Kişilere Yönelik Hizmeti 45 2.5.8. Korunmaya Muhtaç Kişilere Yönelik Hizmeti 46 2.5.9. Engellilere Yönelik Sosyal Rehabilitasyon Hizmeti 47 2.6. Sosyal Rehabilitasyonun Özelikleri Ve İlkeleri 49 2.6.1. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetlerinin Ekip Çalışmasına Dayanması 50 2.6.1.1. Etkili Bir Ekip Çalışması İçin Gerekli Olan Bireysel Koşullar 51 2.6.1.2. Etkili Bir Ekip Çalışması İçin Gerekli Olan Örgütsel Koşullar 51 2.6.2. Sosyal Rehabilitasyon Ekibi Kimlerden Oluşur? 52 2.6.2.1. Sosyal Rehabilitasyon Sürecinde Sosyal Hizmet Uzmanının Rolü 53 2.7. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetinin İçeriği 56 2.8. Sosyal Rehabilitasyon Programlarının Dünyadaki Uygulamaları 64 2.8.1. İngiltere’deki Uygulamalar 65 2.8.2. Danimarka'daki Uygulamalar 66 2.8.3. Japonya'daki Uygulamalar 67 2.8.4. İsrail'deki Uygulamalar 67 2.8.5. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Uygulamalar 69 BÖLÜM 3 TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYON: TANIMI, GELİŞİMİ VE UYGULANMASI 3.1. Toplum Temelli Rehabilitasyonun (TTR) Tanımlanması 73 3.2. Toplum Temelli Rehabilitasyonun Tarihsel Gelişimi 76 3.2.1. TTR ProgramlarınınOluşumu 76 3.2.2. TTR Programlarının Uygulaması ve Geliştirilmesi 78 3.3. TTR'nin Temel Esasları 82 3.4. TTR’nin Yürütülmesi İçin Sektörler ve Rolleri 84 3.4.1. Toplum Temelli Rehabilitasyon Çalışmalarının Güçlendirilmesi 87 3.4.2.Toplumdaki Engellilerin Tespiti 87 3.4.3. Toplum Temelli Rehabilitasyonun Yönetimi 88 3.4.3.1. Engellilerin Topluma Kazandırılması 89 3.4.3.2. TTR Programlarında Eğitim 90 3.4.3.2.1.TTR Programlarında Kurslar 91 3.4.3.2.1.1. TTR Programlarında Kurs modelleri 92 3.5. Toplum Temelli Rehabilitasyon ile Sosyal Rehabilitasyon Arasındaki Farklar 93 3.6. Dünyada Uygulanan TTR Modelleri 95 3.6.1. Hindistan Örneği 95 3.6.2. İtalya Örneği 96 3.6.3. Uganda Örneği 98 3.6.4. İsveç Örneği 100 3.6.5. Malezya Örneği 100 3.6.6. Fiji Örneği 101 BÖLÜM 4 TÜRKİYE'DE ENGELLİLER SORUNU VE TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYON (TTR)MODELİNİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 4.1. Osmanlı Devleti'nde Engellilere Yönelik Uygulamalar ve Tarihsel Süreç 105 4.2.Türkiye'de Engelli Haklarının Tarihsel Gelişimi 107 4.3. Türkiye'de Engellilik Profili ve Engellilik Tanımlanması 109 4.4. Türkiye'de Engellilere Dönük Rehabilitasyon Alanında Uygulanan Politikalar 112 4.4.1. Medikal (Tıbbî ) Rehabilitasyon 112 4.4.2. Psiko-sosyal Rehabilitasyon 113 4.4.3. Mesleki Rehabilitasyon 113 4.5.Türkiye'de Engellilere Yönelik Sivil Toplum Örgütleri 114 4.6.Türkiye'de Toplum Temelli Rehabilitasyon Hizmetleri 115 4.6.1.Türkiye'de Uygulanan TTR programları 116 4.6.2. Ulaşılabilir Yaşam Derneği 'nin TTR Uygulamaları 116 4.6.3. İstanbul'da 2002 ve 2005 Yılları Arasında TTR Programı 116 4.6.3.1. İstanbul TTR Modelinde Çocuk Engelliliği Çalışmaları 117 4.6.3.2. İstanbul TTR Modelinde Yaşlı Engelliliği Çalışmaları 118 4.6.6. Ankara Sincan’da Başbakanlık Engelliler İdaresi Başkanlığı'nun TTR Uygulaması Örneği 120 4.6.6.1. Türkiye' de TTR Programının Metodu: Ankara 2004-2005 Sincan Örneği 120 4.6.7. Altındağ Bölgesinde TTR Uygulaması 122 4.6.8. Bolu’da TTR Uygulamaları 123 4.6.9.Toplum Temeli Ruh Sağlığı Hizmeti 123 BÖLÜM 5 TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYONDA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ ROLÜ: ÜMRANİYE ÖRNEĞİ 5.1 Araştırmanın Amacı ve Önemi 127 5.2. Araştırmanın Yöntemi: Ümraniye’de Kesitsel Bir Çalışma 128 5.3. Ümraniye İlçesinde Engellilerle İlgili STK’lar 130 5.3.1. Ümraniye İlçesi Hakkında Kısa Bilgi 130 5.3.1.2. Ümraniye İlçesinde Engellilerle İlgili STK'lar 130 5.3.2. Görüşmelerde Elde Edilen Bilgiler 131 5.3.2.1. STK Yöneticilerinin Sosyo-Ekonomik Profili 131 5.3.2.2. STK Yöneticilerinin Engellilere Dönük Rehabilitasyon Modelleri Konusundaki Yaklaşımları 132 SONUÇ VE ÖNERİLER 144 EKLER 147 KAYNAKÇA 152 -------------------- ABSRACT AN INVESTIGATION ON THE SOCIETY BASED REHABILITATION MODELS:SOCIALREHABILITATION OF DISABILITIES Disadvantageousness, at the present time, has become an increasingly important problem in every society and it has been widely discussed in order to develop solutions and models. The subject of this thesis is disabled people who are among the disadvantageous groups along with the elderly, addicts, children living on the streets, migrants etc. Disabilities, congenital or not, create various barriers or disadvantageousness, thus impede barriers for disabled people’s integration into society. States are taking steps to produce solutions to the problems of disadvantaged groups through social policies. In this regard, social rehabilitation is one of the most important approach. This thesis examines social rehabilitation approach which aims to integrate disabled people to the society; it explores what social rehabilitation approach is, its content, and how it contributes to the life quality of disabled people. As a descriptive study, it aims particularly to investigate, Community Based Rehabilitation (CBR) models which have been developed as a strategy stemmed from the social rehabilitation approach. CBR models, which have emerged as a program of social development and aim to improve disabled persons’ life conditions in their own community,are examined in different countries and in Turkey. It has been discussed how CBR models have an impact on the life of the disabled and how it contributes to develop their quality of life. İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSRACT ii İÇİNDEKİLER iii TABLO LİSTESİ vii ŞEKİL LİSTESİ viii EK LİSTESİ viii KISALTMALAR ix GİRİŞ 1 BÖLÜM 1 TEMEL KAVRAMLAR: DEZAVANTAJLI GRUPLAR VE ENGELLİLER 1.1. Dezavantajlı Grup Kavramı 5 1.1.2. Dezavantajlı Gruplar Kategorisi 6 1.2. Sosyal Politika ve Sosyal Devlet İlişkisi 7 1.2.1. Refah Devletinin Tanımı ve Oluşumu 10 1.2.1.1. Sosyal Devlet ve Dezavantajlı Gruplar 11 1.2.1.1.1. Dezavantajlı Grup Olarak Engelliler 13 1.2.1.1.1.1. Engellilik Tarihi 13 1.2.1.1.1.2. Engellilik İle İlgili Sınıflandırma Modelleri 17 1.2.1.1.1.2.1.Geleneksel Model 18 1.2.1.1.1.2.2.Tıbbi Model 18 1.2.1.1.1.2.3. Sosyal Model 20 1.2.1.1.1.2.3.1. Engellilerde Erişilebilirlik/Ulaşılabilirlik 22 1.3. Engelliliğin Tanımlanması ve Ölçütleri 23 1.3.1. Uluslararası Kurumların Engelli Tanımlamaları ve Ölçütleri 25 1.3.1.1. İşlevsellik, Yeti yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılması'na göre (ICF) Engellilik Tanımı 25 1.3.1.2. Dünya Sağlık Örgütü'nce(DSÖ) Yapılan Engeli Tanımı 26 1.3.1.3. Birleşmiş Milletler (BM) Tarafında Yapılan Engeli Tanımı 27 1.3.1.4. Uluslararası Çalışma Örgütü'ne (UÇÖ ) Göre Engelli Tanımı 27 1.3.1.5. Ayrımcılığa Karşı Fiziksel Yetiyitimi Olanların Birliği(UPIAS) Engelli Tanımı 28 1.3.1.6. NIDRR''IN (ABD Ulusal Engellilik Ve Rehabilitasyon Araştırma Enstitü'ü) Engelli Tanımı 28 BÖLÜM 2 DEZAVANTAJLI GRUPLARIN SOSYAL REHABİLİTASYONU: SOSYAL REHABİLİTASYONUN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMALARI 2.1. Sosyal Rehabilitasyon Kavramı 33 2.2. Sosyal Rehabilitasyonun Amacı, Kapsamı ve Önemi 35 2.3. Sosyal Rehabilitasyonun Politikası 35 2.4.Tıbbi Sosyal Hizmet ve Sosyal Rehabilitasyon 37 2.5. Sosyal Rehabilitasyonun Hizmet Alanları 38 2.5.1. Ruh Sağlığı Alanındaki Hizmeti 38 2.5.2. Suçluluk Alanındaki Hizmeti 39 2.5.3.Terör ve Toplumsal Olaylardan Etkilenenlere Yönelik Hizmeti 40 2.5.4. Yaşlılara Yönelik Hizmeti 41 2.5.5. Sokakta Yaşayan ve Sokakta Çalışan Çocukları Kapsayan Hizmeti 42 2.5.6. Kronik Hastalıklar Alanındaki Hizmeti 43 2.5.7. Doğal Afetler Ve Olağanüstü Durumlara Maruz Kalan Kişilere Yönelik Hizmeti 45 2.5.8. Korunmaya Muhtaç Kişilere Yönelik Hizmeti 46 2.5.9. Engellilere Yönelik Sosyal Rehabilitasyon Hizmeti 47 2.6. Sosyal Rehabilitasyonun Özelikleri Ve İlkeleri 49 2.6.1. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetlerinin Ekip Çalışmasına Dayanması 50 2.6.1.1. Etkili Bir Ekip Çalışması İçin Gerekli Olan Bireysel Koşullar 51 2.6.1.2. Etkili Bir Ekip Çalışması İçin Gerekli Olan Örgütsel Koşullar 51 2.6.2. Sosyal Rehabilitasyon Ekibi Kimlerden Oluşur? 52 2.6.2.1. Sosyal Rehabilitasyon Sürecinde Sosyal Hizmet Uzmanının Rolü 53 2.7. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetinin İçeriği 56 2.8. Sosyal Rehabilitasyon Programlarının Dünyadaki Uygulamaları 64 2.8.1. İngiltere’deki Uygulamalar 65 2.8.2. Danimarka'daki Uygulamalar 66 2.8.3. Japonya'daki Uygulamalar 67 2.8.4. İsrail'deki Uygulamalar 67 2.8.5. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Uygulamalar 69 BÖLÜM 3 TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYON: TANIMI, GELİŞİMİ VE UYGULANMASI 3.1. Toplum Temelli Rehabilitasyonun (TTR) Tanımlanması 73 3.2. Toplum Temelli Rehabilitasyonun Tarihsel Gelişimi 76 3.2.1. TTR ProgramlarınınOluşumu 76 3.2.2. TTR Programlarının Uygulaması ve Geliştirilmesi 78 3.3. TTR'nin Temel Esasları 82 3.4. TTR’nin Yürütülmesi İçin Sektörler ve Rolleri 84 3.4.1. Toplum Temelli Rehabilitasyon Çalışmalarının Güçlendirilmesi 87 3.4.2.Toplumdaki Engellilerin Tespiti 87 3.4.3. Toplum Temelli Rehabilitasyonun Yönetimi 88 3.4.3.1. Engellilerin Topluma Kazandırılması 89 3.4.3.2. TTR Programlarında Eğitim 90 3.4.3.2.1.TTR Programlarında Kurslar 91 3.4.3.2.1.1. TTR Programlarında Kurs modelleri 92 3.5. Toplum Temelli Rehabilitasyon ile Sosyal Rehabilitasyon Arasındaki Farklar 93 3.6. Dünyada Uygulanan TTR Modelleri 95 3.6.1. Hindistan Örneği 95 3.6.2. İtalya Örneği 96 3.6.3. Uganda Örneği 98 3.6.4. İsveç Örneği 100 3.6.5. Malezya Örneği 100 3.6.6. Fiji Örneği 101 BÖLÜM 4 TÜRKİYE'DE ENGELLİLER SORUNU VE TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYON (TTR)MODELİNİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 4.1. Osmanlı Devleti'nde Engellilere Yönelik Uygulamalar ve Tarihsel Süreç 105 4.2.Türkiye'de Engelli Haklarının Tarihsel Gelişimi 107 4.3. Türkiye'de Engellilik Profili ve Engellilik Tanımlanması 109 4.4. Türkiye'de Engellilere Dönük Rehabilitasyon Alanında Uygulanan Politikalar 112 4.4.1. Medikal (Tıbbî ) Rehabilitasyon 112 4.4.2. Psiko-sosyal Rehabilitasyon 113 4.4.3. Mesleki Rehabilitasyon 113 4.5.Türkiye'de Engellilere Yönelik Sivil Toplum Örgütleri 114 4.6.Türkiye'de Toplum Temelli Rehabilitasyon Hizmetleri 115 4.6.1.Türkiye'de Uygulanan TTR programları 116 4.6.2. Ulaşılabilir Yaşam Derneği 'nin TTR Uygulamaları 116 4.6.3. İstanbul'da 2002 ve 2005 Yılları Arasında TTR Programı 116 4.6.3.1. İstanbul TTR Modelinde Çocuk Engelliliği Çalışmaları 117 4.6.3.2. İstanbul TTR Modelinde Yaşlı Engelliliği Çalışmaları 118 4.6.6. Ankara Sincan’da Başbakanlık Engelliler İdaresi Başkanlığı'nun TTR Uygulaması Örneği 120 4.6.6.1. Türkiye' de TTR Programının Metodu: Ankara 2004-2005 Sincan Örneği 120 4.6.7. Altındağ Bölgesinde TTR Uygulaması 122 4.6.8. Bolu’da TTR Uygulamaları 123 4.6.9.Toplum Temeli Ruh Sağlığı Hizmeti 123 BÖLÜM 5 TOPLUM TEMELLİ REHABİLİTASYONDA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ ROLÜ: ÜMRANİYE ÖRNEĞİ 5.1 Araştırmanın Amacı ve Önemi 127 5.2. Araştırmanın Yöntemi: Ümraniye’de Kesitsel Bir Çalışma 128 5.3. Ümraniye İlçesinde Engellilerle İlgili STK’lar 130 5.3.1. Ümraniye İlçesi Hakkında Kısa Bilgi 130 5.3.1.2. Ümraniye İlçesinde Engellilerle İlgili STK'lar 130 5.3.2. Görüşmelerde Elde Edilen Bilgiler 131 5.3.2.1. STK Yöneticilerinin Sosyo-Ekonomik Profili 131 5.3.2.2. STK Yöneticilerinin Engellilere Dönük Rehabilitasyon Modelleri Konusundaki Yaklaşımları 132 SONUÇ VE ÖNERİLER 144 EKLER 147 KAYNAKÇA 152