Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Öznur Dişçi
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:Eski Anadolu Türkçesi, Türklerin XI-XIII. yüzyıllarda Anadolu’ya göç ederek oluşturdukları ve XIII-XV. yüzyıllarda biçimlendirdikleri yazı dilidir. Bu dönemde Kur’ân tercüme ve tefsirleri başta olmak üzere pek çok dinî metin telif ve tercüme edilmiştir. Bu tefsirlerin esin kaynağı ise Ebu’l-Leys es-Semerkandî tefsiri olarak kabul edilmektedir. Üzerinde çalıştığımız eser, Ebu’l-Leys es-Semerkandî tefsirinin Türkçe’ye tercümesidir. Bu çalışmada, Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye Koleksiyonu 140-143 numarada kayıtlı olan eserin, 143 numaralı cildinin 153b/182a varakları arasında yer alan Rahmân, Vâkıa, Hadîd, Mücâdile ve Haşr surelerinin tefsirleri dil hususiyetleri açısından incelenmiştir. XV. yüzyılda kaleme alınan ve Eski Anadolu Türkçesi dönemini yansıtan bu eserin istinsah tarihi H 1024-1026 (M 1615-1617) olarak kaydedilmiştir. Müstensihi ise İbrahim bin Yûsuf’tur. Çalışmamız inceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. İnceleme bölümünde Türklerin Kur’ân tercüme ve tefsir faaliyetlerine, Ebu’l-Leys es-Semerkandî tefsirinin önemine, bu tefsirin tercümesinin atfedildiği müelliflere, tefsir tercümesinin kime ait olduğuna ve incelenen nüshanın tavsifine yer verilmiştir. Eser ve müellifine dair bilgilerin verildiği bu kısımda incelenen metnin fonetik ve morfolojik özellikleri üzerinde durulmuş, üslup özellikleri ve söz varlığına dair birtakım tespitlerde bulunulmuştur. Metin bölümünde eserin 143 numaralı cildinin 153b/182a varakları arasında yer alan sureler, çevriyazıya aktarılmış; ayetler ve hadisler, Arap harfli şekilleri ile birlikte gösterilmiştir. Dizin bölümünde ise metinde geçen tüm kelimeler, metindeki anlamları ile birlikte verilmiş, deyimleşmiş ifadeler anlamları verilmek suretiyle ayrı bir alt başlıkta gösterilmiştir. Bu bölümde ayrıca alıntı ögelerin hangi dile ait oldukları belirtilmiş, ses değişimine uğramış kelimeler karşılaştırılmıştır. Tıpkıbasım bölümünde üzerinde çalıştığımız nüshanın tıpkıbasımı yer almaktadır. Kuran tercüme ve tefsirleri, Türkçenin tarihî seyrini takip etmemizi sağlayan, sözlük bilimi ve söz dizimi açısından son derece önemli vesikalardır. Rivayetlerle zenginleştirilen bu tefsir metni, Türk dili açısından oldukça kıymetli bir eserdir. ANAHTAR KELİMELER: Kur’ân-ı Kerîm, Tefsir, Eski Anadolu Türkçesi, Ebu’l-Leys es-Semerkandî ABSTRACT Old Anatolian Turkish is a written language that Turkish people created after having migrated to Anatolia in the XI-XIII centuries and put it into form in the XIII-XV centuries. In this period so many religious books were translated and especially the translations and the interpretations of the Qur’ân were done. The main inspiration of these translations is seen as the translation of Abu’l-Layth al-Samarkandi. The work that we studied on is the translation of Abu’l-Layth al-Samarkandi into Turkish. In this study the translations of Rahmân, Vâkıa, Hadîd, Mücâdile and Haşr Suras that appear in 153b/182a leaves of the 143th volume of the work registered in 140-143 numbers of Nuruosmaniye Collection of Süleymaniye Library were analysed in terms of language properties. The copy date of this work, which was written in XV century and reflected the period of the old Anatolian Turkish was recorded as 1024-1026 years according to the muslim’s calendar. The translator is İbrahim bin Yûsuf. Our study consists of four sections including analysis, text, index and facsimile. The analysis section includes the actions of Turkish people for the translation and interpretation of Qur’ân, the importance of the interpretation of Abu’l-Layth al-Samarkandi the authors to whom this interpretation was attributed, whom the translation of the interpretation belonged to and the description of the copy reviewed. In this section in which the information about the work and its author were given, the phonetics and morphology properties of the given text were focused on and some findings about the vocabulary were determined. In the text section Suras that appear in 153b/182a leaves of the 143th volume of the work were turned into translation and the Verses and the Hadiths were shown with their Arabic scripts. In the index section all the words in the text were given with their contextual meanings and the idioms were shown under a different title with their meanings. In addition, which language the words belonged to was determined and the words that had the phonetic change were compared in this section The facsimile section consists of the facsimile of the copy that we studied on. The translations and the interpretations of Qur’ân are extremely important documents that enable us to follow the historical route of Turkish in terms of lexicology and syntax. This work, which was enhanced with rumours, is a very valuable work in terms of Turkish language. KEY WORDS: Qur’ân, Interpretation, Old Anatolian Turkish, Abu’l-Layth al-Samarkandi