Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Çiğdem Demir Çelebi
Özet:
Bu araştırmanın amacı, “Başarılı Yaşlanma Programı”nın yaşlı bireylerin başarılı yaşlanma, yılmazlık ve kendini bilme düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesidir. Araştırmanın amacına uygun gerçekleştirilmesi için karma araştırma yönteminden faydalanılmıştır. Araştırmanın birinci aşamasında öncelikle yaşları 50-59 arasında olan 15, daha sonra yaşları 60 ve üzerinde olan 16 yaşlı bireyle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilerek yaşlılık algıları ve başarılı yaşlanmaya yükledikleri anlamlar keşfedilmiştir. Gerçekleştirilen analizler sonucunda ortaya çıkan temalar şu şekilde sıralanmıştır: 1) yaşam biçimi, 2) sağlık, 3) gelecek, 4) kişisel gelişim, 5) başa çıkma mekânizmaları, 6) sosyal katılım. Orta yetişkinlerden elde edilen veriler doğrultusunda bu bireylerin kendilerini yaşlılığa uzak gördükleri fark edilmiş, araştırmanın ileriki aşamalarındaki çalışmalara 60 yaş ve üzerindeki bireylerle devam edilmiştir. 60 yaş ve üzerindeki bireylerin başarılı yaşlanma düzeylerini belirlemesi amaçlanan Başarılı Yaşlanma Ölçeği’nin geliştirilmesi, 60 yaş ve üzerindeki bireylerin başarılı yaşlanma durumlarının ortaya konması ve Başarılı Yaşlanma Programı’nın etkililiği çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında yaşlıların başarılı yaşlanma durumlarına ilişkin betimsel bir tablo oluşturulması ve Başarılı Yaşlanma Programı’nın etkililiğinin tespit edilmesi amacıyla Başarılı Yaşlanma Ölçeği geliştirilmiştir. Araştırmanın birinci aşamasında gerçekleştirilen 60 yaş ve üzerindeki bireylerden elde edilen veri analizinde ortaya çıkan temalar ile alanyazın göz önünde bulundurularak ölçeğe dair bir madde havuzu oluşturulmuştur. 84 madde ile 600 yaşlı bireyden veri toplanmış, 521 veri ile geçerlilik ve güvenilirlik analizleri gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen analizlerde Başarılı Yaşlanma Ölçeği’nin KMO değeri .97, bulunmuş; geçerlilik ve güvenilirlik analizlerine devam edilmiştir. Madde yükleri .74 ile .84 arasında değişen 19 maddelik BYÖ’nün toplam varyansın %61.42’sini açıkladığı görülmüştür. BYÖ’nün açımlayıcı faktör analizi çalışmaları sonrasında doğrulayıcı faktör analizi çalışmalarına geçilmiş ve gerçekleştirilen iki modifikasyondan sonra model uyum indeksleri kabul edilebilir düzeyde tespit edilmiştir (χ2/df= 2.24, RMSEA= .069, CFI= .922, TLI= .911, SRMR= .067). BYÖ’nün ölçüte bağlı geçerliliğin belirlenmesi için Hazer ve Özsungur (2017) tarafından Türkçe’ye uyarlanan Başarılı Yaşlanma Ölçeği ile Kalınkara ve Kapıkıran (2017) tarafından geliştirilen Yerinde Yaşlanma Ölçeği kullanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda BYÖ’nün her iki ölçekle de orta düzeyde anlamlı ilişki gösterdiği görülmüştür. BYÖ’nün toplam puan Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ilk araştırma grubunda .96 ve ikinci araştırma grubunda .90 olarak hesaplanmıştır. Başarılı Yaşlanma Ölçeği’nin geliştirilmesinin ardından üçüncü aşamada araştırmaya katılan yaşlıların başarılı yaşlanma durumlarına ilişkin tablo oluşturulması için gerekli analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizler doğrultusunda yaşlıların başarılı yaşlanma durumlarının yaş, şehir, çocuk sayısı, eğitim düzeyi, medeni duruma göre farklılık gösterdiği bulunmuştur. Araştırmanın dördüncü aşamasında nitel veriler göz önünde bulundurularak 60 yaş ve üzeri bireylerin başarılı yaşlanma, yılmazlık ve kendini bilme düzeylerinin yükseltilmesi amacıyla sekiz haftalık Başarılı Yaşlanma Programı geliştirilmiştir. Programın geliştirilmesinde araştırmanın birinci aşamasında elde edilen nitel veriler temel alınmış, içerik literatür bilgisiyle zenginleştirilmiştir. Programın etkililiğinin sınanması için öncelikle sekiz haftalık bir psikoeğitim programı geliştirilerek uygulama yapılmış, süreçte elde edilen gözlemler ve elde edilen nicel bulgular beklendiği düzeyde olmadığı için asıl deneysel çalışma Narrative Terapi, Farkındalık Terapisi ve Yaşamı Gözden geçirme Terapisi yaklaşımlarından yararlanılarak grupla psikolojik danışma uygulaması biçiminde gerçekleştirilmiştir. Deneysel işlemin başlangıcında deney ve kontrol gruplarına Başarılı Yaşlanma Ölçeği, Yetişkin Yılmazlık Ölçeği ve Kendini Bilme Ölçeği uygulanmış, gerçekleştirilen analizler sonucunda her iki grubun ortalamaları arasında herhangi bir fark bulunmamıştır. Çalışma grubunu grubunu oluşturan bireylerin Başarılı Yaşlanma Ölçeği, Yetişkin Yılmazlık Ölçeği ve Bütünleşik Öz Bilgi Ölçeği’nden aldıkları son test puanlarının ortalamalarının deney ve kontrol grubuna göre anlamlı bir şekilde farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla yapılan Mann Whitney-U analizi sonucunda grupların sıralama ortalamaları arasında farklılık anlamlı bulunmamıştır. Deney grubunun Başarılı Yaşlanma Ölçeği ve kendini bilme ön test son test ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunup bulunmadığını belirlemek amacıyla yapılan Wilcoxon Analizi sonucunda sıralama ortalamaları arasındaki farklılık anlamlı bulunmamıştır. Yapılan çalışma sonucunda deney grubunun başarılı yaşlanma ve kendini bilme puanları önemli ölçüde artsa da anlamlı bir farklılık oluşmamıştır. Deney grubunun Yetişkin Yılmazlık Ölçeği ön test son test ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunup bulunmadığını belirlemek amacıyla yapılan Wilcoxon Analizi sonucunda ise sıralama ortalamaları arasındaki farklılık anlamlı bulunmuştur. Deneysel çalışmaların etkililiğinin analizi için son oturumda danışanlara yarı yapılandırılmış sorular sorulmuş, kazanımlarının belirlenmesi için bir etkinlik gerçekleştirilmiştir. Başarılı Yaşlanma Programı’na katılan yaşlıların oturumlarda duygularını başkalarıyla paylaşma, gevşeme egzersizi yapmayı öğrenme, tanımadığı insanlara karşı güven geliştirme, yeni arkadaşlıklar kurma, destek kaynaklarını fark etme, kendini daha iyi tanıma, kendini kabul edilmiş hissetme, kayıpla başa çıkmayı öğrenme, yaşamı olumlu ve olumsuz bütün yönleriyle kabul etme ve geleceğe dair umut kazanma gibi kazanımlar elde ettiği görülmüştür. Elde edilen nitel bulgular, deney grubuna uygulanan Başarılı Yaşlanma Programı’nın katılımcıların yaşlanma süreçlerine yönelik olumlu etkileri olduğunu göstermektedir. Tezin sonunda elde edilen tüm bulgular literatür ışığında tartışılmış ve bazı önerilerde bulunulmuştur. -------------------- The aim of this study was to investigate the effect of the Successful Aging Program on the successful aging, resilience and integrated self-knowledge levels of elderly individuals. In the research, pre-test post-test follow-up test control group experimental design was used. For the purpose of the study, firstly, semi-structured interviews were conducted with 15 individuals aged between 50-59 and then 16 elderly aged 60 and over, and their perceptions of old age and the meanings attributed to successful aging were discovered. The themes that emerged as a result of the analyzes are listed as follows: 1) lifestyle, 2) health, 3) future, 4) personal development, 5) coping mechanisms, 6) social participation. According to the data obtained from middle adults, it was noticed that these individuals consider themselves distant from old age, and further studies were conducted with individuals aged 60 years or older. Successful Aging Scale was developed in order to create a descriptive picture of the successful aging of the elderly and to determine the effectiveness of the Successful Aging Program. A pool of items was created by considering the literature and the themes that appeared in the data analysis obtained from individuals aged 60 years and over in the first stage of the research. Data was collected from 600 elderly individuals with 84 items and validity and reliability analyzes were performed with 521 data. The KMO value of the Successful Aging Scale was found to be .97 and validity analyzes were continued. It was seen that the 19 items with a load of items ranging from .74 to .84 explained 61.42% of the total variance. After the exploratory factor analysis studies of SAS, confirmatory factor analysis studies were started and after two modifications, model fit indices were found to be acceptable (χ2 / df = 2.24, RMSEA = .069, CFI = .922, TLI = .911, SRMR = 0.67). In order to determine the criterion-related validity of SAS, the Successful Aging Scale adapted to Turkish by Hazer and Özsungur (2017) and the Aging in Place Scale developed by Kalınkara and Kapıkıran (2017) were used. As a result of the analysis, it was observed that SAS showed a moderate significant relationship with both scales. The Cronbach's alpha internal consistency coefficient was calculated as .96 in the first research group and .90 in the second research group. Following the development of the Successful Aging Scale, necessary analyzes were performed to form a table on the successful aging status of the elderly. According to these analyzes, it was found that the successful aging status of the elderly varied according to age, city, number of children, education level and marital status. In the fourth stage of the research, an 8-week Successful Aging Program was developed in order to increase the level of successful aging, resilience and integrated self-knowledge of individuals aged 60 years and older. The development of the program was based on the qualitative data obtained in the first stage of the research and the content was enriched with the literature knowledge. In order to test the effectiveness of the program, firstly, an 8-week psychoeducation program was developed and applied. Since the observations and quantitative findings were not at the expected level, the main experimental study was carried out in the light of Narrative Therapy, Mindfullness Therapy and Life Review Therapy approaches. At the beginning of the experimental process, Successful Aging Scale, Adult Resilience Scale and Integrated Self-Knowledge Scale were applied to the experimental and control groups, and no difference was found between the averages of the two groups. In order to determine whether the mean scores of the last test scores of the individuals in the sample group obtained from the Successful Aging Scale, Adult Resilience Scale and Integrated Self-Knowledge Scale differed significantly from the experimental and control groups, no significant difference was found between the rankings of the Mann Whitney-U analysis. In order to determine whether there was a significant difference between the experimental group's successful aging scale and integrated self-knowledge pre-test and post-test averages, the difference between the mean rankings was not significant. As a result of the study, successful aging and integrated self-knowledge scores of the experimental group increased significantly, but there was no significant difference. In order to determine whether there is a significant difference between the pre-test and post-test means of the Adult Resilience Scale of the experimental group, the difference between the mean scores was found to be significant. In the last session, semi-structured questions were asked to the clients to analyze the effectiveness of the experimental studies and an activity was carried out to determine their gains. Sharing the emotions of elderly people who participate in the Successful Aging Program with others, learning to do relaxation exercise, building trust against people they do not know, building new friendships, recognizing the sources of support, knowing yourself better, feeling accepted, learning to cope with loss, learning life accepting all negative aspects and gaining hope for the future. The qualitative findings show that the Successful Aging Program applied to the experimental group has positive effects on the aging processes of the participants. The findings were discussed in the light of literature and some suggestions were made.