Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Abdullah Çan
Danışman: MEHMET ÖZŞENEL
Özet:ÖZET Ehl-i hadis ve ehl-i rey anlayışları sünneti tespit ve anlamada farklı yaklaşımları olan, İslam düşünce tarihini pek çok yönden etkileyen ilmî ve fikrî akımların başında gelmektedir. Bu anlayışlar arasındaki yöntem farklılıkları ve mihne hadisesi bu anlayışların birbirlerini tenkit etmesine sebebiyet veren başlıca hususlardır. Hicrî ilk üç asrın bu tartışmaların en yoğun yaşandığı dönem olduğu söylenebilir. Ayrıca bu dönem temel hadis kaynaklarının büyük ölçüde kaleme alınması ve ricâl bilgisinin aktarımının yoğun olarak yaşanmasından dolayı önem arz etmektedir. Cerh-ta‘dîl eserlerinde ehl-i hadis anlayışının ehl-i rey mensuplarını tenkit ettiği görülmektedir. Bu tenkitler ehl-i rey mensuplarının hadisleri hadisçilerin ölçütlerine göre değerlendirmemesinden kaynaklandığı gibi rey anlayışına mensup olmak da bir cerh sebebi olarak kullanılmıştır. Ehl-i rey anlayışına mensup olup tenkit edilen kişilerin tespiti ve kendilerine yöneltilen tenkitlerin ilmî kriterlere göre değerlendirilmesi iki anlayış arasındaki tartışmaların anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. İÇİNDEKİLER ÖZET I ABSTRACT II KISALTMALAR III ÖNSÖZ IV GİRİŞ KONU, KAYNAKLAR ve METOT I. KONU 2 II. KAYNAKLAR 5 III. METOT 7 BİRİNCİ BÖLÜM EHL-İ HADİS-EHL-İ REY TARTIŞMALARI ve MEZHEP TAASSUBUNUN CERH-TA‘DÎLE ETKİSİ I. EHL-İ HADİS-EHL-İ REY ANLAYIŞLARI 10 A. Ehl-i Hadis Anlayışı 10 1. Kavramsal Çerçeve 10 2. Hz. Peygamber ve Sahâbe Döneminde Ehl-i Hadis Anlayışı 12 3. Ehl-i Hadis Anlayışının Gelişimi 14 B. Ehl-i Rey Anlayışı 17 1. Kavramsal Çerçeve 17 2. Hz. Peygamber ve Sahâbe Döneminde Ehl-i Rey Anlayışı 23 3. Ehl-i Rey Anlayışının Gelişimi 26 C. EHL-İ HADİS-EHL-İ REY TARTIŞMALARI 28 1. Tartışmaların Nedenleri 29 a. Mihne Olayı 29 b. İki Anlayış Arasındaki Yöntem Farklılıkları 35 c. Arap-Mevâlî Çekişmesi ve Diğer Etkenler 40 2. Tartışmaların Sonuçları 42 II. EHL-İ HADİSİN EHL-İ REYE ve DİĞER ANLAYIŞLARA YAKLAŞIMI 46 A. Mezhep Tassubu ve Ehl-i Bid‘atten Rivayet 47 B. Ehl-i Hadisin Ehl-i Reye Yaklaşımı 50 C. Ehl-i Hadisin Diğer Anlayışlara Yaklaşımı 53 Değerlendirme 59 İKİNCİ BÖLÜM REY SEBEBİ İLE TENKÎD EDİLEN RÂVİLER I. FAKİH KİMLİĞİ İLE EHL-İ REYE NİSPET EDİLENLER 63 A. Rebîa b. Ebî Abdirrahman er-Re’y (ö. 136/753) 63 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 63 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 66 B. Osmân el-Bettî (ö. 143/760) 67 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 67 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 69 C. Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit (ö. 150/767) 70 1. Hayatı ve İlmi Kişiliği 70 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 73 a. Mürciîlik ile İtham Edilmesi 73 b. Cehmîlik ve Kur’ân’ın Yaratılmışlığı Görüşü ile İtham Edilmesi 74 c. Hıfzının Eksikliği ve Az Hadis Bilmesi ile İtham Edilmesi 75 d. Rey ile İtham Edilmesi 76 e. Ta‘dîl Edenler 77 3. Değerlendirme 78 D. Züfer b. el-Huzeyl el-Anberî (ö. 158/775) 79 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 79 2. Cerh-Ta‘dil Açısından Değerlendirilmesi 81 E. Ebû Yusuf Yakub b. İbrahim (ö. 182/798) 83 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 83 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 85 F. Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî (ö. 189/805) 87 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 87 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 91 G. Esed b. Amr el-Becelî ( ö. 190/806) 93 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 93 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 94 H. Ebû Ali el-Hasen b. Ziyâd el-Ensâri el- Kûfî el-Lü‘lüî (ö. 204/819) 96 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 96 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 98 İ. Muhammed b. Semâa‘ (ö. 233/847) 99 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 99 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 101 J. Bişr b. el-Velîd el-Kindî (ö. 238/853) 101 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 101 2. Cerh- Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 102 II. KELAMCI KİMLİĞİ İLE EHL-İ REYE NİSPET EDİLENLER 104 A. Ma‘bed b. Abdillah b. Ukeym(?) el-Cühenî (ö. 83/702) 104 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 104 2. Cerh-Ta‘dil Açısından Değerlendirilmesi 106 B. Bişr b. Gıyâs el-Merîsî (ö. 218/833) 108 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 108 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 109 C. Muhammed b. Şücâ‘ es-Selcî (ö. 266/880) 111 1. Hayatı ve İlmî Kişiliği 111 2. Cerh-Ta‘dîl Açısından Değerlendirilmesi 112 III. DİĞER RAVİLER 113 A. Vefat Tarihi Tespit Edilebilenler 113 1. Abdülmelik b. ‘Ayân el-Kûfî (ö. 121-130/739-749?) 113 2. Câbir b. Yezîd el- Cûfî el-Kûfi ( ö. 128/745) 113 3. Amr b. Ubeyd el-Basrî ( ö. 144/761) 113 4. Yâsîn b. Muâz el-Kûfi (ö. 161-170/777-786) 114 5. Nûh b. Ebi Meryem ( ö. 173/789) 114 6. Nadr b. Mansûr el-Bâhilî (ö. 181-190/797-806) 114 7. Nûh b. Derrâc el- Kûfî (ö. 182/798) 114 8. Yusuf b. Hâlid el-Basrî (ö. 189/804) 114 9. Beşşâr b. Kîrât en-Nisâbûrî ( ö. 191-200/807-816) 115 10. Hafs b. Abdirrahmân el-Belhî (ö. 191/807) 115 11. Hakem b. Abdillah el-Belhî (ö. 199/814) 115 12. Hammâd b. Delîl el-Medâînî (ö. 191-200/807-816) 115 13. İshak b. Necîh el-Malatî (ö. 191-200/807-816) 116 14. Hâlid b. Süleyman (Sabîc(?)) el-Belhî el-Horâsânî (ö. 199/814) 116 15. Nadr b. Muhammed el-Mervezî (ö. 201-210/816-825) 116 16. Cârûd b. Yezîd en-Nîsâbûrî ( ö. 203/18) 116 17. Half b. Eyyûb el-Âmirî el-Belhî (ö. 205/820) 117 18. Abdullah b. Nâfî‘ el-Medînî (ö. 206/822) 117 19. Muallâ b. Mansûr er-Râzî ( ö. 211/826) 117 20. Mûsâ b. Süleyman el-Cürcânî (ö. 211-220/826-835) 117 21. Abdülmelik b. Abdilaziz el-Mâcişûn el-Medînî ( ö. 212/827) 118 22. Şeddâd b. Hakîm el-Belhî (ö. 213/828) 118 23. İbrahim b. el-Cerrâh el-Mervezî (ö. 217-219/832-834) 118 24. Yahya b. Salih ed-Dımeşkî el- Vuhâzî ( ö. 222/836) 118 25. Hâlîd b. Yezîd el- Ömerî el-Mekkî (ö. 229/843) 119 26. Hilâl b. Yahyâ el-Basrî er-Re’y (ö. 245/860) 119 27. Mûsâ b. Nasr el-Hanefî er-Râzî ( ö. 261/874) 119 28. Sehl b. Ammâr en-Nisâbûrî (ö. 261-270/874-853) 119 29. İshak b. İbrahim el-Cürcânî (ö. 264/878) 120 30. Muhammed b. Ahmed b. Hammâd ed-Dûlâbî (ö. 310/922) 120 B. Vefat Tarihi Tespit Edilemeyenlen 120 1. Ahmed b. Ali el-Mervezî el-Buhârî (ö. ?) 120 2. Bişr b. Yahya el-Mervezî (ö. ?) 120 3. İbrahim b. Musa el-Cürcânî (ö. ?) 120 4. İshak b. Nâsıh el-Basrî (ö. ?) 121 5. Muhammed b. Yezîd et-Tarsûsî (ö. ?) 121 6. Şuayb b. İshâk (ö.?) 121 DEĞERLENDİRME 122 SONUÇ 123 BİBLİYOGRAFYA 126 -------------------- ABSTRACT The conception of the ahl al-hadith and the ahl al-ra’y are leading scientific and intellectual approaches that influence the history of the Islamic thought in many ways in identifying and understanding of Sunnah. The method diffrence between these insights and the mihna event caused these insights to criticize each other. It can be said that the first third centuries of hijrî were the most intense of these debates. In addition, it is important that the main hadith sources were written to a large extent during this period and transfer of rijal knowledge was intense. In Works of carh and ta‘dîl, it is seen that the ahl al-hadith criticises the members of the ahl al-ra’y. These criticisms stem from the fact that the members of the ahl al-ra’y do not evaluate the hadiths according to the criteria of the ahl al-hadith and that being a member of the ra’y understanding was used as a reason for carh. Identifying the people who are members of ahl al-ra’y and criticizing them according to scientific criteria will contribute to the understanding of the discussions between the two appoaches.