Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2012
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mehmet Oğuzhan Kuşoğlu
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmamız; Şâh I. Abbâs’ın kitâbdârlığı (kütüphaneciliği) görevini yürütmüş, aynı zamanda ressam ve şâirliğiyle tanınan, “Sâdıkî” mahlasıyla Farsça ile Türkçe’nin farklı lehçelerinde manzum örnekler vermiş Sâdık Bey Afşar’ın Doğu Türkçesiyle (Çağatay) kaleme aldığı “Mecma‘ü’l-Havâs adlı şuara tezkiresidir. Tebrîz doğumlu müellifin yazmış olduğu bu eser; Sâdıkî’nin kendisi de dâhil olmak üzere, Şâh II. İsmail devrinden yazıldığı dönemin sonuna kadar yaşamış 333 Safevî, Osmanlı, Özbek ve Bâbürlü şâirlerinin hayat hikâyeleri ve onlardan alınan manzum örnekleri bizlere sunmaktadır. Eseri, Türk dili araştırmaları açısından önemli kılan özellik, farklı Türk lehçelerinde kaleme alınmış şiir örneklerini barındırması ve bu lehçelerin yazım, fonoloji, morfoloji ve sentaks özelliklerini ortaya koymasıdır. Buna ilaveten, Doğu Türkçesiyle yazılmış mukaddime bölümü ve şâirlerin hayat hikâyeleriyle ilgili mensur kısımlarda, Oğuz Türkçesi ve onun lehçelerine ait bir takım özelliklerin varlığı da üzerinde durulması gereken bir başka husus olarak Türkoloji çalışmalarına kaynak oluşturmuştur. Yapmış olduğumuz çalışmada, Arap harfleriyle ve talik hattıyla yazılmış yazma eserdeki Türkçe tercüme-i hâller ve Türkçe şiir örnekleri, 8 nüsha karşılaştırılmak suretiyle tenkitli metin hâlinde çevriyazı alfabesine aktarılmıştır. Farsça manzum örnekler çevriyazı çalışmasına dâhil edilmeyip Modern Farsça’daki gibi Arap yazısı kaynaklı Farsça alfabe ile yazıya geçirilmiştir. Bununla birlikte, Farsça manzum örnekler de dâhil olmak üzere metnin tamamı Türkiye Türkçesi’ne aktarılmıştır. Elde edilen veriler vasıtasıyla eserin yazım özellikleri ve dili incelenmiş; hazırlanan alfabetik esaslı gramatikal dizin-sözlük ve diğer dizinler ile söz varlığı ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda eserin Türk dilinin gelişim seyri içindeki yeri ayrıntılı olarak tespit edilmiş ve böylelikle Türk dili ve edebiyatı tarihinin aydınlatılmasına ve Türkoloji araştırmalarının gelişimine bir katkı sağlanmıştır. ABSTRACT The topic of this doctoral thesis is a biographical memoir named “Mecma‘ü’l-Havâs” written in Historical Eastern Turkish (Chagatay) by Sâdıkî-i Kitâbdâr who was librarian of Shah Abbas I and also a well-known painter and poet during his life. He had written poems in various dialects of Turkish and also in Persian using pseudonym “Sâdıkî”. This work the author of which born in Tabriz, introduces us biographies of 333 Safavid, Ottoman, Uzbek and Babur poets who had lived from the period of Shah İsmail II until the time work was written and the poems taken from these poets. The character making the work important is to include poem samples written in various Turkish dialects and to indicate the features of ortography, fonology, morphology and syntaxis. Moreover, in introduction chapter and prosaic parts about the biographies of poets written in Eastern Turkish, the presence of some features belonging to Oghuz Turkish and its dialects became source to Turkology studies as another point that is needed to be emphasized. The study that we did, the biographies in Turkish in the manuscript that is written in Talik style of Arabic script and poem samples in Turkish are adapted to the transcription alphabet as textual criticism by comparing 8 copies. Persian samples in verse are not included to transcription and are noted with Persian alphabet that is originated from Arabic script like Modern Persian. Besides, complete text that includes Persian verse samples too are transferred to Turkish. By means of datas that are acquired, writing features of the work and its language are examined; the word presence is presented with gramatical index-dictionary that is based the alphabet which is prepared and the other indexes. As a result of the search, the position of the manuscript in the developmental process of the Turkish language is determined in detail and thus a contribution is made towards the illumination of the history of the Turkish language and literature and the advancement of Turkology studies.