Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Emrullah Çiçek
Danışman: MUHAMMED COŞKUN
Özet:ÖZET MA'MER B. RAŞİD VE TEFSİR GELENEĞİNDEKİ YERİ Bu çalışmada tâbiîn dönemi müfessir ve muhaddislerinden Ma’mer b. Raşid’in (ö. 153/770) tefsir ile olan ilgisi ve tefsir rivayetlerinin incelenip tasnif edilmesi konu edilmektedir. Ma’mer b. Râşid’in tefsir kaynaklarının ve tariklerinin tespit edilmesi, rivayetlerin muhteva analizinin yapılması ve kendisinden sonra da Tefsir literatüründeki yerinin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Bu sayede tâbiîn dönemi tefsir algısı, tefsir rivayetlerine yaklaşım biçimi, dönem ve ekollere göre rivayetlerin farklılaşmasının izinin sürülmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla Ma’mer’in hayatı, yaşadığı dönem, hocaları ile ilişkisi, tefsir ilmine olan ilgisi incelenmiş ve tefsir rivayetlerini ele almadaki metodu ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonuç itibariyle Ma’mer’in özellikle Katâde rivayetlerinin önemli bir aktarıcısı olmakla birlikte tâbiûn dönemi önde gelen ulemadan da pek çok rivayet naklettiği; Yemen bölgesinde Ehl-i Hadis’i temsil etmesine rağmen az da olsa dirayete müracaat ettiği; rivayetlerinde siyer, itikad ve fıkıh bilgisinin yanısıra israiliyat ve kelime izahlarının yoğun olarak yer aldığı neticesine ulaşılmaktadır. İÇİNDEKİLER TEZ ONAY BELGESİ ii ÖZET ii ABSTRACT iii İÇİNDEKİLER iv KISALTMALAR viii ÖN SÖZ ix GİRİŞ I. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ 2 II. LİTERATÜR DEĞERLENDİRMESİ 4 III. ARAŞTIRMANIN METODU 6 BİRİNCİ BÖLÜM MA‘MER B. RÂŞİD'İN YAŞADIĞI DÖNEM, HAYATI VE RİVAYET KAYNAKLARI I. SİYASİ, FİKRİ VE İLMİ AÇIDAN MA‘MER’İN YAŞADIĞI DÖNEM 10 II. MA‘MER B. RÂŞİD’İN HAYATI 17 III. MA‘MER ’İN TEFSİR RİVAYETLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 21 IV. MA‘MER ’İN TEFSİR RİVAYETLERİNDEKİ TEMEL SORUNLAR 23 A. Hoca-Talebe İlişkisi İle İlgili Sorunlar 23 1. Katâde-Ma‘mer İlişkisi İle İlgili Sorunlar 23 2. Kelbî-Ma‘mer İlişkisi İle İlgili Sorunlar 25 3. Diğer Hocaları İle İlişkili Sorunlar 25 B. Tefsir Tarihindeki Konumu Açısından Sorunları 27 V. MA‘MER B. RÂŞİD'İN KAYNAKLARI 28 A. Hz. Peygamber’den Gelen Rivayetler 28 1. Hz. Peygamber’in Tefsir Amaçlı Beyanları 28 2. Hz. Peygamber’in Tefsir Amaçlı Olmayan Beyanları 29 B. Sahabe Rivayetleri 31 C. Tâbiûn Rivayetleri 32 İKİNCİ BÖLÜM KUR’AN İLİMLERİ AÇISINDAN MAʽMER B. RÂŞİD’İN TEFSİR RİVAYETLERİ I. ESBÂB-I NÜZÛL 39 II. NÂSİH-MENSÛH 45 III. FEZÂİLU’L-KUR’ÂN 47 IV. MUHKEM-MÜTEŞÂBİH 50 V. HURÛF-I MUKATTAA’ 52 VI. KIRÂATLAR 53 VII. NÜZÛL VASATI 53 VIII. GARÎBU’L-KUR’ÂN 55 IX. MÜBHEMÂTU’L-KUR’ÂN 57 X. İSRÂİLİYYÂT 59 A. Hz. Âdem Peygamberle İlgili Rivayetler 65 B. Hz. Nûh Peygamberle İlgili Rivayetler 67 C. Hz. İbrâhîm Peygamberle İlgili Rivayetler 68 D. Kâbe’nin İnşasıyla İlgili Rivayetler 72 E. İsrâiloğulları İle İlgili Rivayetler 73 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İÇERDİĞİ KONULAR BAKIMINDAN MAʽMER B. RÂŞİD’İN TEFSİR RİVAYETLERİ I. AHKÂM KONULARI 77 A. İbâdât 80 B. Muâmelât 80 II. İNANÇ KONULARI 81 A. Nübüvvet 82 B. Ahiret 82 1. Kabir Azabı 82 2. Cennet Tasviri 82 3. Cehennem Tasviri 83 4. Hesab, Şefaat, Kıyamet ve Gayb Alemine Dair 84 III. SİYER KONULARI 84 A. Mekke Dönemi 88 B. Hicret 89 C. Medine Dönemi 90 1. Bedir 90 2. Uhud 91 3. Hudeybiye 92 4. Huneyn 92 5. Tebük ve Yemâme Gazvesi 93 D. Hz. Peygamberin Özel Hayatı 94 SONUÇ 96 KAYNAKÇA 100 TABLO SAYFASI Tablo 1: Ma’mer’in Kaynakları ve Rivayet Sayısı 22 Tablo 2: Ma’mer ile Hasan Arasındaki Raviler 34 Tablo 3: Ma’mer ile Mücahid Arasındaki Raviler 34 Tablo 4: Ma’mer ile İkrime Arasınadi Raviler 34 Tablo 5: Ma’mer'in Rivayet Naklettiği Kişiler ve Rivayetlerin Sayısı 35 Tablo 6: Esbab-ı Nüzûl ile Alakalı Rivayetler 43 Tablo 7: Esbab-ı Nüzûl Kaynaklarının Yüzdelik Oranı 44 Tablo 8: Nâsih-Mensûh Rivayetleri 47 Tablo 9: Garibu’l Kur’an Rivayetleri 55 Tablo 10: Mübhematü’l Kur’an Rivayetleri 59 -------------------- ABSTRACT MA‘MAR B. RÂSHID AND HIS PLACE IN THE TAFSIR TRADITION In the present study, the role and relation of Ma‘mar b. Râshid (d. 153/770) in the tafsir, who is one of the tâbi‘ûn muhaddith and exegete (mufessir) scholars, and the tafsir rumors (riwâyât) have analyzed and classified. Also, in this study will aim at to find out the primary tafsir sources and variants of Ma‘mar b. Râshid; to analyze the content of rumors, and to reveal the role of him in the tafsir literature. By this means, it is aimed to trace tafsir perception and paradigm of tâbi‘ûn period, their perspective to the rumors, and differentiation from periods to schools of rumors. For this purpose, also it is studied the life, the period of his time, the relationship between his masters and teachers, and the concern to tafsir science of Ma‘mar, and it is exerted to find out his method in dealing with rumors. In consequence, it is obtained result that although Ma‘mar is mostly transmitter of Qatada rumors, he also narrates plenty of rumors from prominent tâbi‘ûn scholars; even though he represents the hadith scholars (ahl al-hadith) in the Yemen’s region, even a little, he applies to tafsir bi-al-diraya; his rumors comprises of the issues of, sîra, akida, ahkâm as well as isrâ’iliyyât and vocabulary analysis. İÇİNDEKİLER TEZ ONAY BELGESİ ii ÖZET ii ABSTRACT iii İÇİNDEKİLER iv KISALTMALAR viii ÖN SÖZ ix GİRİŞ I. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ 2 II. LİTERATÜR DEĞERLENDİRMESİ 4 III. ARAŞTIRMANIN METODU 6 BİRİNCİ BÖLÜM MA‘MER B. RÂŞİD'İN YAŞADIĞI DÖNEM, HAYATI VE RİVAYET KAYNAKLARI I. SİYASİ, FİKRİ VE İLMİ AÇIDAN MA‘MER’İN YAŞADIĞI DÖNEM 10 II. MA‘MER B. RÂŞİD’İN HAYATI 17 III. MA‘MER ’İN TEFSİR RİVAYETLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 21 IV. MA‘MER ’İN TEFSİR RİVAYETLERİNDEKİ TEMEL SORUNLAR 23 A. Hoca-Talebe İlişkisi İle İlgili Sorunlar 23 1. Katâde-Ma‘mer İlişkisi İle İlgili Sorunlar 23 2. Kelbî-Ma‘mer İlişkisi İle İlgili Sorunlar 25 3. Diğer Hocaları İle İlişkili Sorunlar 25 B. Tefsir Tarihindeki Konumu Açısından Sorunları 27 V. MA‘MER B. RÂŞİD'İN KAYNAKLARI 28 A. Hz. Peygamber’den Gelen Rivayetler 28 1. Hz. Peygamber’in Tefsir Amaçlı Beyanları 28 2. Hz. Peygamber’in Tefsir Amaçlı Olmayan Beyanları 29 B. Sahabe Rivayetleri 31 C. Tâbiûn Rivayetleri 32 İKİNCİ BÖLÜM KUR’AN İLİMLERİ AÇISINDAN MAʽMER B. RÂŞİD’İN TEFSİR RİVAYETLERİ I. ESBÂB-I NÜZÛL 39 II. NÂSİH-MENSÛH 45 III. FEZÂİLU’L-KUR’ÂN 47 IV. MUHKEM-MÜTEŞÂBİH 50 V. HURÛF-I MUKATTAA’ 52 VI. KIRÂATLAR 53 VII. NÜZÛL VASATI 53 VIII. GARÎBU’L-KUR’ÂN 55 IX. MÜBHEMÂTU’L-KUR’ÂN 57 X. İSRÂİLİYYÂT 59 A. Hz. Âdem Peygamberle İlgili Rivayetler 65 B. Hz. Nûh Peygamberle İlgili Rivayetler 67 C. Hz. İbrâhîm Peygamberle İlgili Rivayetler 68 D. Kâbe’nin İnşasıyla İlgili Rivayetler 72 E. İsrâiloğulları İle İlgili Rivayetler 73 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İÇERDİĞİ KONULAR BAKIMINDAN MAʽMER B. RÂŞİD’İN TEFSİR RİVAYETLERİ I. AHKÂM KONULARI 77 A. İbâdât 80 B. Muâmelât 80 II. İNANÇ KONULARI 81 A. Nübüvvet 82 B. Ahiret 82 1. Kabir Azabı 82 2. Cennet Tasviri 82 3. Cehennem Tasviri 83 4. Hesab, Şefaat, Kıyamet ve Gayb Alemine Dair 84 III. SİYER KONULARI 84 A. Mekke Dönemi 88 B. Hicret 89 C. Medine Dönemi 90 1. Bedir 90 2. Uhud 91 3. Hudeybiye 92 4. Huneyn 92 5. Tebük ve Yemâme Gazvesi 93 D. Hz. Peygamberin Özel Hayatı 94 SONUÇ 96 KAYNAKÇA 100 TABLO SAYFASI Tablo 1: Ma’mer’in Kaynakları ve Rivayet Sayısı 22 Tablo 2: Ma’mer ile Hasan Arasındaki Raviler 34 Tablo 3: Ma’mer ile Mücahid Arasındaki Raviler 34 Tablo 4: Ma’mer ile İkrime Arasınadi Raviler 34 Tablo 5: Ma’mer'in Rivayet Naklettiği Kişiler ve Rivayetlerin Sayısı 35 Tablo 6: Esbab-ı Nüzûl ile Alakalı Rivayetler 43 Tablo 7: Esbab-ı Nüzûl Kaynaklarının Yüzdelik Oranı 44 Tablo 8: Nâsih-Mensûh Rivayetleri 47 Tablo 9: Garibu’l Kur’an Rivayetleri 55 Tablo 10: Mübhematü’l Kur’an Rivayetleri 59