Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2010
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: YAYLAGÜL CERAN
Danışman: ALİ DURUSOY
Özet:‘Whitehead Felsefesinde İnsan’ olarak isimlendirilen bu doktora tez çalışmamızda, Whitehead’in süreç felsefesi açısından insan doğasının mahiyetini felsefî antropoloji çerçevesinde araştırmayı hedef edindik. Bu çerçevede tez çalışmamızda öncelikle yapı üzerinde durduk, A.N.Whitehead’in insan doğasını hangi değer ve ilkeler üzerine inşa edilebileceğine dair temel iddialarını belirledik. Bu noktada, biri süreç felsefesi bağlamında sınırları çizilebilecek olan bir felsefî antropolojinin ilkelerini belirlemek diğeri de bu felsefe ve kozmoloji çerçevesinde nasıl bir insan doğası anlayışı geliştirilebileceğini araştırmak olmak üzere temel iki konu üzerinde durduk. “İnsan nedir? İnsanı diğer varlıklardan ayıran ve insanı ‘insan kılan’ temel değerlerden bahsedilebilir mi? Bu değerler nelerdir ve hangi kozmoloji içinde biçimlendirilmektedir?” soruları çerçevesinde ele alınan insanın mahiyeti ve varlıklarla ilişkisi 19.yy. ve sonrasında yaşanan toplumsal, teolojik, felsefî, ekonomik ve politik problemlerle birlikte anlamsızlaştırılarak insanın doğası ve varlıklarla ilişkisi belirsizlik, kaos ve ‘hiçlik’ boyutuna taşınmıştır. Bu belirsizliği ve hiçlik duygusunu aşarak yaşanan sorunlara farklı bir kozmoloji ve medeniyet anlayışı çerçevesinde çözüm getirebilecek olan ve paradigma içi geliştirilen iddialar arasında yer alan A.N.Whitehead’in süreç felsefesi önemli ve değerli bir konumdadır. Süreç felsefesi sınırları içinde tanımlanmaya çalışılan insanın mahiyeti ve onun estetik değer açısından anlamı, ne Aristotelesçi töz kavramıyla ne Hıristiyan teolojisinin günah anlayışıyla ne Descartes’ın ‘yer kaplayan’ ve ‘düşünen’ töz ayrımıyla ne de evrimci biyolojinin ve psikolojinin davranış kalıplarıyla açıklanabilecek yapıdadır. A.N.Whitehead’in sınırlarını çizdiği kozmolojide insan ‘şimdi ve burada’ olan, içinde bulunduğu varlık evreniyle ilişkiler ağı içinde aklî iradesi ve subjektif amaç çerçevesinde varlığa gelen, geçmişinin izlerini taşıyan ve tek bir varlık formunda zihinsel ve fiziksel iki farklı kipe sahip olan dinamik, ölümlü ve ilk günahtan bağımsız olarak kendi bireysel tarihini biçimlendiren bir canlıdır. Bu bağlamda, süreç felsefesi kapsamında M.Scheler’in belirlediği felsefî antropoloji ilkelerini kuşatan ve Batı Felsefe geleneği açısından paradigma içinde kalarak problemleri yeni bir bakış açısıyla ele almayı gerektiren bir felsefî antropoloji teorisi geliştirilebilecektir. Böylece süreç felsefesiyle sınırları çizilmeye çalışılan felsefî antropolojinin temelleri, kozmoloji ve teoloji kabulleriyle biçimlendirilebilecektir. Anahtar Kelimeler: Felsefi Antropoloji, İnsan Doğası, Süreç Felsefesi, Süreç Kozmoloji, Süreç Teolojisi, Etik ve Estetik Deneyimler ABSTRACT In this dissertation, ‘Understanding Humanity in the Philosophy of Whitehead’, we have centrally inquired what it means to be a human being. The research has exclusively investigated two main issues: The first is what is human nature? and the second is, how can the philosophical anthropology of Whiteheadian process philosophy be understood? The human being is considered to have been created by God or Mother Nature as different in nature from other beings, biologically, sociologically, and psychologically. In the philosophies of the 19th century, discussions about this topic were based heavily on psychology, biology, and philosophical anthropology. Although each of these areas created inclusive arguments, none of them have found meaningful and creative answers to the question: what is a human being? However, some of them, for instance, some existentialist perspectives (especially Heidegger) and process philosophies (Whitehead) have very different roots which make them better capable of describing and categorizing the human being. Thus we have focused on Whitehedian Process Philosophy as one of the convenient perspective for dealing with the problems involved in this issue. We selected the Whiteheadian Process Philosophy for two reasons. First, there has been no specific research accomplished in the area of human nature in Whitehedian process philosophy until 1990s and even so, there is a great lack of research in this area. Second, Whitehedian process philosophy offers paradigmatic transformation in order to create effective solutions for some philosophical anthropological problems. For these reasons, in this dissertation, we have focused on the relationships between God, nature and human beings insofar as philosophical anthropology is concerned, Christian theologies, and the cosmology of process philosophy. We also focused on Christian theologies and the cosmology of process philosophy. In this respect, our research is built on three subjects. The first subject is on the cosmology of process philosophy, which we consider to be one of the most crucial because process cosmology encapsulates the principles of the relations between God, nature and human beings. In Whitehead’s own terms, process cosmology encompasses central Whiteheadian concepts such as ‘actual entity’, ‘prehension’, ‘nexus’, ‘process’ and ‘theory of feelings’. The second subject is process theology which provides and clarifies Christian perspectives of human nature. We should know process theology in order to describe what sin and evil means and how it relates to human nature. The third and last subject is epistemological perspective of process philosophy that mostly covers and transforms epistemological discussions of 17th and 18th century. Key Words: Philosophical Anthropology, Human Nature, Process Philosophy, Process Cosmology, Process Theology, Ethic and Aesthetic Experiences