Ahmet Hamdi Başar'ın kalkınma ve devletçilik anlayışı


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İktisat Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2005

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: YÜKSEL BAHÇECİ

Danışman: NURDAN ASLAN

Özet:

Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi iktisatçısı ve aydını A. Hamdi Başar incelenmektedir. 1897 ile 1971 yılları arasında yaşamış olan A. Hamdi Başar Türkiye Cumhuriyeti iktisadi tarihi açısından önemli sayılabilecek bir çok siyasi ve iktisadi olaya tanıklık etmiş ve savaş yıllarından itibaren başlatmış olduğu dergicilik ve yayın hayatıyla birçok fikrini duyurmaya çalışmış ve devletin siyasal, sosyal ve iktisadi alanlarında etkin roller oynamıştır. Savaş döneminde Cumhuriyetin kuruluş yıllarında iktisadi konuların öneminin altını çizen, güçlü bir Türk ekonomi düzeni oluşturulması gerekliliğini savunmuş olan A. Hamdi Başar bu amacın gerçekleştirilmesi için meydana getirilmiş olan çeşitli girişimlerin ve hareketlerin de içinde etkin bir rol almıştır. Dünya ekonomik krizinin Türkiye'de derinden hissedildiği yıllar olan 1930'larda A. Hamdi Başar yapmış olduğu çalışmalar ve meydana getirdiği fikirler ışığında iktisadi sorunlarla ilgilenmiş ve hükümetin izlediği ekonomi politikasını eleştirmiştir. A. Hamdi Başar çok partili dönem içerisinde serbest meslek örgütlerinden biri olan İstanbul Tüccar Derneği kurucuları arasında yer almış, örgütün temsilcisi olarak 1948 İktisat Kongresi'ne katılmıştır. Bir dönem DP milletvekilliği yapmış olan A. Hamdi Başar, hayatının sonuna kadar yayım faaliyetlerini sürdürmüştür. A. Hamdi Başar'ın bir aydın olarak en önemli özelliklerinden birisi, fikirlerini sadece yayımlarıyla değil ayrıca eylemleriyle de duyurmaya çalışmış olmasıdır. Bu veriler ışığında bu çalışmanın amacı A. Hamdi Başar ile ilgili bir bilgi bütünlüğü meydana getirmek, ayrıca iktisadi ve siyasi olaylara da değinerek A. Hamdi Başar'ın görüşlerini ve dönemini irdelemektir. A. Hamdi Başar'ın geliştirdiği görüşlerini ve bu görüşlerle bağlantılı olarak katılmış olduğu hareketleri ile ortaya çıkan eylemleri tam anlamıyla anlayabilmek ve de yorumlayabilmek için bu görüşlerin ve eylemlerin meydana çıkmasına neden olan dönenim politik ve toplumsal yapısı da çalışma içerisinde incelenmektedir. Bu çalışma boyunca A. Hamdi Başar'ın fikirleri ve meydana getirdiği eylemler tarihsel bir sıra içerisinde aktarılmakta olup bu bağlamda düşünce çizgisindeki tutarlılığı ve tutarsızlığının araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde A. Hamdi Başar'ın yaşamı ve yayımları incelenmektedir. Bu bölüm içerisinde A. Hamdi Başar'ın yaşamıyla birlikte, öğrenim yıllarında yaşadıkları ve bu gelişmeler doğrultusunda filizlenmeye başlayan milli ve iktisadi fikirleri konu edilmiştir. Ayrıca A. Hamdi Başar'ın savaş dönemindeki siyasal faaliyetleri ve ilk politik ve düşünsel hareketleri araştırılmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümü 1920'lerde Türkiye Ekonomisi ve A. Hamdi Başar başlığı altında toplanmıştır. Bu bölüm içerisinde dönemi anlamak ve daha iyi yorumlayabilmek için 1920'li yıllarda Türkiye'nin içinde bulunduğu iktisadi yapı ve gelişmeler ile A. Hamdi Başar'ın Türkiye İktisat Mecmuası çalışmaları, Kurtuluş Savaşı zaferi sonrası yine A. Hamdi Başar'ın etkin rol aldığı, İstanbul'da meydana gelen Türk Ticaret Hareketi ve Milli Türk Ticaret Birliği'nin kurulmasındaki faaliyetleri incelenmektedir. Bölüm içerisindeki başlıkların tümü A. Hamdi Başar'ı çok yakından ilgilendirmektedir. Üçüncü bölümde tez konusunun temel kavramlarını oluşturan, iktisadi yapı ve akabindeki gelişmeler geniş bir zeminde ele alınmış; bu gelişmeler içerisinde Kamu İktisadi Teşekkülleri'nin kuruluşu incelenmiştir. Başar'ın, özellikle geniş profilde, iktisadi yapılanma ve devletçilik konularındaki görüşlerinin daha belirgin bir nitelik kazanabilmesi için, dünya ekonomik buhranı ve bunun yansımaları da ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Ayrıca bu bölüm, Mustafa Kemal Atatürk'ün devletçilik anlayışını ve konuyla ilgili görüşlerini de kapsamaktadır. Bununla birlikte bölüm, CHP içerisindeki devletçilik kavramını, Kadro grubu ile Ahmet Ağaoğlu ve A. Hamdi Başar'ın devletçilik anlayışını irdelemektedir. Bu dönemi ikiye ayırmamız gerekirse, bunu dünya ekonomik krizi öncesi ve sonrası Cumhuriyet ve Devletçilik olarak yapabiliriz. Bu bölümün ikinci kısmında Dünya ekonomik krizinin sebep olduğu durumlar ve A. Hamdi Başar'ın dönem içerisindeki "iktisadi devletçilik" görüşleri üzerinde durulmuştur. Bu bölümün beşinci kısmında Başar'ın ve hükümetin 1930'lardaki buğday sorununa yaklaşımı ve A. Hamdi Başar'ın getirdiği çözüm önerileri, gözden düşmesi ve bunu izleyen 1934-1944 yılları arasındaki görüşleri ve yayın faaliyetleri konu edilmektedir. Bu çalışmanın dördüncü bölümünde İsmet İnönü dönemindeki devletçilik anlayışı ve Celal Bayar ile A. Hamdi Başar'ın iktisadi fikirlerine yer verilmektedir. Bu bölüm üç kısımdan oluşmaktadır; birinci kısımda dönemin iktisadi yapısı ile yapılan kurumsal düzenlemeler ile ikinci kısımda yapılan Kamu İktisadi Devlet Teşekkülleri ve üçüncü kısımda dönemin iktisadi düşüncesi ve A. Hamdi Başar'ın devletçilik anlayışında meydana gelmiş olan değişiklikler araştırılmaktadır. Çalışmanın beşinci bölümü, Demokrat Parti dönemi devletçilik anlayışı adı altında, A. Hamdi Başar'ın fikirlerini, yayımlarını ve hareketlerini kapsamaktadır. Beş bölüme ayrılmış olan bu bölümde Demokrat Parti'nin kuruluşu ve A. Hamdi Başar'ın Büyük Millet Meclisi'ndeki çalışmaları, Kamu İktisadi Devlet Teşekkülleri ve iktisadi düşünce kısımları yer almaktadır. Bölümün son kısmı olan "iktisadi düşünce" başlığı altında Adnan Menderes ile A. Hamdi Başar'ın liberal ekonomi politikası anlayışı incelenmektedir. Çalışmanın altıncı ve son kısmında ihtilal ve sonrasında Başar'ın yine zikredilen kavramlarla ilgili temel görüşleri ve Yön Grubu'nun karşısında Barış Dünyası Dergisiyle A. Hamdi Başar'ın son dönem görüşlerine yer verilmiştir. In this study, Ahmet Hamdi Başar who was the economist and enlightened person of the Republic Period is analyzed. Ahmet Hamdi Başar who lived between the years 1897 and 1971 witnessed lots of crucialand serious issues about Turkish Republic economic history and from the years of war, by publishing he tried to voice his ideas and played an important role in political, social and economic areas of the government. In the period of war, A. Hamdi Başar, who underlied the significance of economical issues in the foundation years of Turkish Repuplic and emphasized the necessity of formation of powerful Turkish economic sistem, had active role in the movements and attempts in order to realize those purposes. In 1930's, when the World Economic Crisis was perceived deeply in Turkey, A. Hamdi Başar, concerned with the economical problems and critised the economical policy of the goverment under the light of his Works and ideas. A. Hamdi Başar was one the members of the İstanbul Merchant Association Society and participated in the 1948 Economic Congress as a representative of the society. In addition to his short time DP deputation, he carried on the publishing activites to the end of his life. One of the main and significant characteristics of A. Hamdi Başar as on intellectual was that he proclaimed his opinions not only by publications but also with his actions. The purpose of this study is to gather a complate information about A. Hamdi Başar and also to study his views and period carefully by mentioning the economical and political issues of the era. İn order to understand and interpret the views developed by A. Hamdi Başar and the movements as regarrds those views movements the political and social stucture of the era is investigated in this study. Throughout this study, the opinions and actions of A: Hamdi Başar are given chronolocally and by doing this it is purposed to study the consistency and incansistancy of his thinking style. The life and the publications of A. Hamdi Başar are being observed in the first part of the work. The living experiences of his education years and his national and economical ideas which commence to acquire a shape in the direction of these developments have been treated with the life of A. Hamdi Başar at this part. Also, the political activities in the period of war and the first politic and intellectual activities of A. Hamdi Başar are being searched thoroughly. The second part of the work has been collected under the title of The Economy of Turkey in 1920s and A. Hamdi Başar. Within this part, the economical structure and developments of Turkey in 1920s, the Turkey Economy Magazine studies of A. Hamdi Başar and the activities of which A. Hamdi Başar took an active role, to found The Union of National Turkish Trade and The Turkish Trade Movement which happened in Istanbul are being observed. All the titles within this part are closely interested in A. Hamdi Başar. At the third part, the economical structure and the following developments which are formed the basic concepts of the thesis subject, has been discussed largely; the establishment of the Public Economical Organizations has been analyzed within these developments. The worldly economical crisis and the bounces of these have been discussed as detailed in order to be able to gain a more evident attribute of Başar's, especially in wide profile, point of views about economical structuring and statism. Also, this part includes the statism comprehension of Mustafa Kemal Atatürk and his point of views related with the subject. However, this part considers at length the concept of statism in CHP and the statism comprehensions of A. Hamdi Başar, Ahmet Agaoglu and the group of Kadro. If it is necessary to separate this part, we can realize this as the Republic and Statism before and after the world economical crisis. At the second division of this part, the situations that the World Economical Crisis cause and "the economical statism" point of views of A. Hamdi Başar in this period has been accentuated. At the fifth division of this part, the approaches of Başar and the government to the problem of wheat and the solution suggestions of A. Hamdi Basar, his falling from grace and his point of views and activities of publication between the years of 1934-1944 are being treated. At the fourth part of this work, the statism comprehension in the period of İsmet İnönü and the economical ideas of A. Hamdi Başar with Celal Bayar are being treated. This part is formed from three divisions; at the first division, the economical structure of that period, at the second division, The Public Economical Organizations that were established and at the third division, the economical thought of that period and the amendments which happened at the statism comprehension of A. Hamdi Başar are being investigated. The fifth part of study named Democrat Party's Interpretation of Etatism includes A. Hamdi Başar's opinions, puplications and movements. In tis part which is divided into five sections the foundation of Democrat Party, the of A. Hamdi Başar in the Grand National Assembly of Turkey the Public Economic Formation and economical thoughts sections are located. At the and of the section of this part, named "Economical Thought" the perception of Adnan Menderes and A. Hamdi Başar's liberal economics policy is analyzed. The sixth and the last part of the study analyzed the main views of Ahmet Hamdi Başar that are related to the previous concepts and his last period opinions with Peace World Magazine against the group of Yön.