Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2013
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Muhammed Usame Onuş
Danışman: HASAN HACAK
Özet:Anahtar Kelimeler: Muhtasar, Mezhep, Ehl-i hadis, Hanbelî, Teşekkül dönemi, Mihne, Ahmed b. Hanbel Hanbelî mezhebinin diğer mezheplere nazaran daha geç bir dönemde bağımsız bir bütünlüğe kavuşmuş olmasına rağmen diğer fıkıh çevrelerine paralel bir mezhepleşme süreci geçirdiği görülmektedir. Mezhebin teşekkülünü tamamlayıp klasik döneme girmesi, mezhebin kendi dönemine kadarki fıkhî birikimini sistematik bir biçimde, gelişen fıkıh diliyle ifade eden, Ebu’l-Kasım el-Hırakî (334/946) tarafından kaleme alınan ve mezhebin ilk el kitabı olarak kabul edilen el-Muhtasar isimli eserle gerçekleşmiştir. Bu eser Ahmed b. Hanbel’den kendisine kadar daha ziyade rivayet diliyle ve klasik dönemdeki fıkıh sistematiğinden uzak bir şekilde tedvin edilen fıkhî malzemeyi klasik dönemde görmeye alıştığımız üslûp ve sistematiğe yaklaştırarak yeniden ifade etmiştir. Gerek üslûp gerekse sistematik açıdan taşımış olduğu özellikler el-Muhtasar’ın mezhep çalışmalarında merkezî bir konumda olmasına sebep olmuştur. Eserin telif edildikten çok kısa bir süre sonra şerh edilmesi, sonraki dönemlerde nazmedilmesi, esere zevâid yazılması ve benzeri birçok çalışma onun telif geleneği oluşturma noktasında etki gücünü göstermektedir. Tabakat ve tarih kaynaklarında eserin ezberlendiğine, rivayet edildiğine ve çoğaltıldığına dair kayıtlar tedris faaliyetlerinde yoğun bir şekilde kullanılmış olduğuna işaret etmektedir. Eserdeki ibare ve cümle yapılarının mezhep eserlerinde aynı şekilde veya kısmî değişikliklerle kullanılmış olması da eserin muhtasar metin telifindeki etki gücünü göstermektedir. Eserin bu kadar yaygın bir etki gücüne sahip olması ve öncesinde bu özellikleri hâvî bir eserin bulunmaması sebebiyle el-Muhtasar, Hanbelî mezhebi için teşekkül döneminin sona erip klasik devrin başlamasının sembolü olarak edilebilir. Keyword: Mukhtasar, Madhab, Ahlu’l-hadīth, Hanbalite, Formation period, Mihna, Ahmad b. Hanbal ABSTRACT Although the Hanbalite madhab has reached its independent integrity in a later period compared to other madhabs, its formation process has been paralel to these other legal circles. Abu’l-Qāsim al-Khiraqī’s work al-Mukhtasar, the Hanbalite madhabs first acknowledged handbook, has formulated the accumulated legal knowledge up until its own time in a sophisticated legal language, and has defined the end of the formation period and the beginning of the classical period of the Hanbalite madhab. The accumulated legal knowledge from Ahmad ibn Hanbal up until al-Khiraqī which was primarily codified in a narrative language and far from using the systematic approach from the classical period, is in this work, brought closer to the latters form and style. Its stylistic as well as its systematic features are the main reason that al-Mukhtasar became the focal point of the following activities within the madhab. The production of annotations shortly after its being written, and in later periods its being transferred into verse (nazm), zawāid type works being based on it and other kinds of works all point to its potency in forming a literary tradition. Biographical and historical records which show that the work was memorized, narrated and copied, also point to its intensive use in educational activities. al-Mukhtasar expressions and sentence structures which are used identically or partially in subsequent madhab works, also show its impact on the production of texts. Because of its widespread impact and the lack of a work with similar features before it, al-Mukhtasar can be easily seen as symbolizing the end of the Hanbalite madhabs formation period and the beginning of its classical period.