Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2007
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Fatma Soydemir
Danışman: UFUK GÜLSOY
Özet:Surre; Osmanlı Devleti tarafından her sene hac mevsiminde Haremeyn ahalisine gönderilen para, hediye ve erzakların tamamına verilen genel bir isimdir. Haremeyn’e ilk kez surre gönderilmesi, Abbasi halifelerinden el-Muktedir Bi’llah zamanında (311/923–924) adet olmustur. Daha sonra gelen devletler bu gelenegi devam ettirmislerdir. Osmanlı Devleti Yıldırım Bayezid devrinden itibaren Haremeyn’e surre göndermeye baslamıstır. Mısır ve Hicaz’ın alınmasından sonra ise bu vazife her yıl aksatılmadan sürdürülmüstür. 16.yüzyılda Osmanlı hâkimiyetine geçen Hicaz bölgesinin sınırları Mekke, Medine ve Cidde ile bunlara baglı kaza ve nahiyelerden olusmaktaydı. Bölgeye Osmanlı idari taksimatında Hicaz eyaleti adı verilmekteydi. Osmanlı Devleti bu eyalete surre adı altında yardımlar göndermekteydi. Bu yardımlar devlet ve vakıflar aracılıgı ile yapılmaktaydı. Osmanlı Padisahları tarafından vakıfların idaresi ile ilgili çesitli düzenlemeler yapıldıgı görülmektedir. II. Mahmud döneminde vakıf teskilatında yeni düzenlemeler yapılarak 13 Kasım 1826 da Evkaf-ı Hümayun adı altında yeni bir nezaret teskil edildi. II. Mahmud yaptıgı bu degisiklikler ile dagınık bir vaziyette olan vakıf yönetimini tek elde toplamayı istemekteydi. nceledigimiz defterler II. Mahmud Han Vakfı tarafından Hicaz bölgesi ve hac yolu üzerinde bulunan menzillere dagıtılan surreleri kapsamaktadır. Haremeyn’e surre gönderilmesi I.Dünya Savasında Hicaz bölgesinin kaybedilmesine dek sürmüstür. Surre-i Hümayun’un Osmanlılarda her yıl muntazam gönderilme âdeti Yavuz Sultan Selim zamanında basladı. Surre gönderilmesi resmi devlet töreni seklinde yapılmaktaydı. Bu törenler devler erkânı, görevliler ve halkın katılımıyla büyük bir merasim seklini alırdı. Surre Alayı’nın yolu zaman zaman degismistir. Surre gönderilisini Tanzimat’tan önce ve sonra olmak üzere iki kısıma ayırmak mümkündür. Tanzimat’tan önce 1281 (1864) senesine kadar Surre Alayı karadan katır ve develerle gönderilmistir. Bu tarihten itibaren denizden vapurla gönderilmeye baslanmıs, bu durum 1908’lere kadar sürmüstür. 1908’den sonra Hicaz Demiryolu’nun yapılması üzerine trenle surrenin yollandıgı bilinmektedir. Surre-i Hümayun karadan gönderildigi sıralarda Recep ayının 12.günü merasimle stanbul’dan yola çıkarılırdı. Denizden gönderilme kararı üzerine, surre Saban ayının onbesinde gönderilmeye baslanmıstır. 31 Agustos 1908’de tamamlanan Hicaz Demiryolu’nun faaliyete gecmesiyle hac yolculugu daha da kısalmıs ve müslümanlar hac ibadetini daha rahat yapma imkânına kavusmustur. Surre Defterleri, her yıl düzenli olarak Mekke ve Medine’ye gönderilen yardım ve hediyelerin kimlere ne miktarda gönderildigini bildirmektedir. Konumuz olan surre defterleri Hicaz bölgesinin sosyo-ekonomik durumunu yansıtması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. II. Mahmud Han Vakf’ına kayıtlı olan bu defterler sekiz adet olup birisi çürük oldugundan arastırmaya açık degildir. Defterler genellikle rik´a yazı cinsiyle yazılmıs olup okunabilir durumdadır. Defterlerde; surre gönderilen yerler, surre alan sahısların isimleri ve ne kadar ayni ve nakdi yardım yapıldıgı kayıtlıdır. Tezimizde ayrıca surre defterlerinde geçen yazısma usullerine, surre-i hümayun görevlileri ve surre ile ilgili terimlere yer verilmis olup metinlerde geçen Osmanlı agırlık, ölçü ve para sistemi hakkında kısa açıklamalarda bulunulmustur. Görsel malzemenin önemine binaen konu ile ilgili resim, harita ve belgeler ekler kısmında verilmistir. Sonuç olarak, surre konusunun dayanagını teskil eden surre defterleri; ait oldugu dönemin mali durumunu aydınlatması açısından, Haremeyn bölgesinin ekonomik, sosyal ve siyasi durumu hakkında bilgiler vermesi bakımından önemlidir. SUMMARY Surre; It is a general expression to remark all of the money, gifts and supplies sent to the population in Haremeyn (Mecca and Medina) during hajj season by Ottoman Empire. The tradition of sending surre to Haremeyn started during the time of Al-Muktedir Bi’llah, as one of the Abbasi Caliphs (311/ 923-24). Succeeding states had continued this tradition. As for Ottoman Empire, it has started to send surre to Haremeyn during the reign of Bayezid I (Yıldırım Bayezid). This duty had been performed without any interruption after seizing of Egypt and the Hejaz. The boundaries of the Hejaz region entered in Ottoman domination in the 16th century were comprised of Mecca, Medina and Jeddah and their subdivisions and sub-districts. In the administrative division of the Ottomans the region was called as “the Hejaz State”. The Ottoman State was sending donations to this state, which is called as “surre”. These aids were performed by the state and foundations. It is seen that there were some arrangements made by the Ottoman Sultans associated with the administration of the foundations. During the reign of Mahmud II, new arrangements were made and a new ministry was established under the name of “Evkaf-ı Humayun”. Mahmud II wanted to collect the administrations of all foundations, which were disorganized, under the same management with these regulations. The books on which we have studied cover the surres given to the Hejaz region and the locations on the road to Mecca by the foundation of Sultan Mahmud II. Surre supply to Haremeyn had continued till the fall of the Hejaz area in the I. World War. The regular transfer of Surre-i Humayun (surre of dynasty) was started during the realm of Yavuz Sultan Selim (Selim I). Sending of surre was been performing in the form of an official state ceremony. These ceremonies were performed just like a big ceremony with the joining of state high officials, officers, and local citizens. The path of Surre regiment was changed from time to time. It is possible to analyze sending of Surre in two parts: before and after Reformation (Tanzimat). Till 1281 (1864) namely before Reformation, The Surre Regiment was sent via mules and camels on territorial transportation. After this date, it was sent via boats (marine transportation), marine transportation had been continued till 1908. After 1908, it is known that Surres were sent through railway thanks to the construction of the Hedjaz Railroad. Surre-i Humayun was sent from Istanbul on the 12th of Recep. After deciding to send it via marine transportation, it was started to be sent on the 15th of Saban. After starting operation of the Hejaz railroad, the hajj journey was further shortened and Muslims has had the opportunity to go to the Hedjaz more comfortably. The books of Surre state the amount and the consignee of the gifts and assistance sent to Mecca and Medina regularly on annual basis. Surre books , as our subject matter, has a different importance since it also shows the socio-economic situation of the Hedjaz Region. These books which are registered in the foundation of Sultan Mahmut II are 8 pieces, and one of them is not open for analyzing since it has a decayed nature. The books are generally written in rik’a letter form and can be read easily. In these books, the places to where surres were sent, the people receiving surres and the amount of cash and ocular helps are registered. In our thesis, writing methods in surre books, Surre-i Humayun officials and terms related to surre have been defined and short descriptions have been provided about Ottoman weight, scale and currency units. Pictures, maps and documents have also been given related to the importance of the visual material in the Annexes part. Consequently, surre books forming the fundamental of surre subject are important since they reflect the financial situation of the related period, and provide information about economic, social, and political situation of the Haremeyn area.