Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Abdullah Bilin
Danışman: ALİ BENLİ
Özet:VIII./XIV. asırda İslâm dünyasının Moğollar’ın sebep olduğu tahribatları onarmaya çalıştığı bir zamanda yaşayan İbrahim el-Çârperdî, eğitimini Tebrîz’de aldıktan sonra Şam’a göç etmiş âlimlerdendir. İlhanlılar’ın başkenti Tebrîz’den hiç çıkmayan babası Ahmed el- Çârperdî ise İslâmî ilimlerin çoğunda eserler vermiş, dönemin önde gelen âlimlerindendir. Bu çalışmada öncelikle onların yaşadığı VIII./XIV. asır siyasî ve ilmî açıdan incelenmiş, ardından yaşadıkları Tebrîz ve Şam şehirleri kısaca incelenmiştir. Özellikle Tebrîz’in siyasî ve ilmî ortamı tasvir edilmiştir. Daha sonra Çârperdî ailesi ve yazdıkları eserler tanıtılmıştır. Mütedavil biyografik kaynaklarda onlar hakkında yeterli malumat bulunmamaktadır. Bu nedenle kaynaklar genişletilmiş, matbu-yazma genel tarih, şehir tarihleri, kataloglar ve icazet kitaplarına özellikle de onların eserlerinin pek çok elyazması nüshalarına da müracaat edilmiştir. Böylece şimdiye kadar bilinenlerin ötesinde yeni tespitler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Nahiv tarihinde önemli yeri olan İbnü’l-Hâcib’in Kâfiye adlı eseri üzerinde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu eser üzerinde yapılmış erken dönem şerhlerinden biri de Ahmed el-Çârperdî’nin Şükûk ale’l Hâcibiyye adlı eseridir. O bu küçük çalışmada; Kâfiye’ye, büyük kısmı zihninin ürünü olan, kısmen de daha önce dile getirilmiş olan tenkitleri ele almış ve bunları cevaplamıştır. Bunu diğer şerhlerden ayıran özelliklerden biri metinde sadece problemli noktaları ele almasıdır. Bu yüzden tam şerh değildir. Yoğun ve vecîz şekilde yazılan bu eser üzerine daha sonra oğlu İbrahim Kitâbü’l-fükûk fî şerhi’ş-Şükûk adı ile şerh yazmıştır. Metot ve muhteva itibariyle birbirine benzeyen bu iki eserde; Kâfiye’de yapılan tanımlar, ortaya konulan kurallar ve verilen örnekler âdâbü’l-bahs ilminin yöntemleri kullanılarak mantık ilmi açısından değerlendirilmiştir. Ancak Fükûk, Şükûk’u hem metot hem de muhteva açısından daha ileri seviyeye taşımıştır. Ayrıca burada suâlât literatürü değerlendirilmiş ve Şükûk’un yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Fükûk’un muhtevası, yöntemi, kaynakları incelenmiş sonuçta eserin disiplinlerarası bir çalışma olduğu anlaşılmıştır. Zira temelde nahiv kitabı olan bu eser mantık, âdâbü’l-bahs, usûl, vazʿ gibi ilimlerle ilişki içerisindedir. Bu çalışmada bugüne kadar bilinmeyen bu şerhin ilmî usullere uygun şekilde tahkiki yapılarak ilim dünyasının istifadesine sunulmuştur. İÇİNDEKİLER VI İÇİNDEKİLER GİRİŞ .................................................................................................................................................... 1 A. Tezin Konusu ............................................................................................ 1 B. Tezin Amacı .............................................................................................. 2 C. Tezin Kapsamı .......................................................................................... 2 D. Tezin Yöntemi ........................................................................................... 3 E. Kaynakların Değerlendirilmesi ............................................................... 5 F. Karşılaşılan Zorluklar ............................................................................. 7 BİRİNCİ BÖLÜM ÇÂRPERDÎ AİLESİNİN YAŞADIĞI DÖNEME (VII-VIII./XIII- XIV. ASIR) GENEL BAKIŞ A. ÇÂRPERDÎ AİLESİNİN YAŞADIĞI ÇAĞ ........................................ 10 B. ÇÂRPERDÎ AİLESİNİN YAŞADIĞI YER ........................................ 17 1. SİYASÎ DURUM ............................................................................................... 17 a) Tebrîz ......................................................................................................................... 17 b) Şam ............................................................................................................................ 23 2. İLMÎ HAYAT .................................................................................................... 25 İKİNCİ BÖLÜM İBRAHİM EL-ÇÂRPERDÎ VE BABASI AHMED EL-ÇÂRPERDÎ A. İBRAHİM el-ÇÂRPERDÎ HAYATI VE ESERLERİ ........................ 38 1. HAYATI ............................................................................................................ 38 2. ESERLERİ ......................................................................................................... 41 a) Kitâbü’l-fükûk fî şerhi’ş-Şükûk .................................................................................. 41 b) es-Seyfü’s-ṣârim fi katʿi’l- Adudi’z-ẓâlim .................................................................. 42 B. AHMED EL-ÇÂRPERDÎ HAYATI VE ESERLERİ ......................... 44 1. HAYATI ............................................................................................................ 44 a) Tam Adı ..................................................................................................................... 44 b) Doğum Yeri ve Tarihi ............................................................................................... 47 VII c) Ailesi .......................................................................................................................... 51 d) Tahsili ........................................................................................................................ 52 e) Hocaları ..................................................................................................................... 53 f) İlim Meclisi ................................................................................................................ 55 g) Talebeleri ................................................................................................................... 57 h) Eserleri ...................................................................................................................... 63 i) Vefatı .......................................................................................................................... 64 j) Karakteri ..................................................................................................................... 66 k) İlmî Şahsiyeti ............................................................................................................. 68 l) Münâzaraları ............................................................................................................... 73 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EŞ-ŞÜKÛK ALE’L-HÂCİBİYYE ve KİTÂBÜ’L-FÜKÛK FÎ ŞERHİ’Ş- ŞÜKÛK A. EŞ-ŞÜKÛK ALE’L-HÂCİBİYYE ........................................................... 78 1. Eserin Adı ve Nispeti ......................................................................................... 79 2. Suâlât Literatürü ve Şükûk’un Yeri .................................................................... 80 3. Eserin Yöntemi .................................................................................................. 88 4. İtirazları .............................................................................................................. 95 5. Kullandığı Istılahlar ........................................................................................... 98 6. Eserin Nüshaları ............................................................................................... 100 B. KİTÂBÜ’L-FÜKÛK FÎ ŞERHİ’Ş-ŞÜKÛK ......................................... 103 1. Eserin Nispeti ................................................................................................... 104 2. Muhtevası ......................................................................................................... 104 3. Telif Tarzı ........................................................................................................ 108 a) Üslûbu ...................................................................................................................... 108 b) Yöntemi ................................................................................................................... 109 c) Yorum Metodu ........................................................................................................ 118 4. İtirazları ............................................................................................................ 123 a) İtirazların Mahiyeti .................................................................................................. 123 b) Babasına İtirazları .................................................................................................... 125 c) Diğer İtirazları ........................................................................................................ 129 d) İtirazları Kabul Ettiği Yerler.................................................................................... 133 5. İstişhadı ............................................................................................................ 134 6. Özgünlüğü ........................................................................................................ 138 7. Kaynakları ........................................................................................................ 140 8. Diğer İlimlerle İlişkisi ...................................................................................... 143 a) Mantık ..................................................................................................................... 143 b) Âdâbü’l-bahs ve’l-münâzara (Cedel) ...................................................................... 146 c) Vazʿ İlmi ................................................................................................................. 147 d) Usûl (usûl-i fıkıh –kelam) ....................................................................................... 149 e) Belağat ..................................................................................................................... 151 9. Tartışmalı Kullanımları ................................................................................... 151 10. Eserin Nüshaları ............................................................................................. 152 11. Tahkikte Takip Edilen Metot ......................................................................... 158 a) Genel İlkeler ............................................................................................................ 158 b) Nüsha Farklılıkları ................................................................................................... 162 SONUÇ ............................................................................................. 165 EKLER ............................................................................................. 168 KAYNAKÇA .................................................................................... 173 İNDEKS ............................................................................................ 184 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .................................................................... 192 1. KİTÂBÜ’L-FÜKÛK FÎ ŞERHİ’Ş-ŞÜKÛK’UN TAHKİKLİ METNİ .............. 192 -------------------- VIII./XIV. Ibraham al-Jārbardī, who lived in a century when the Islamic world was trying to repair the destruction caused by the Mongols, was one of the scholars who immigrated to Damascus after receiving his education in Tabriz. His father, Ahmad al-Jārbardī, who never came out of Tabriz that it is the capital of Ilhans, produced works in most of the Islamic sciences and was one of the leading scholars of the period. In this study, VIII./XIV. Century studied politically and scientifically, followed by briefly examined the cities of Tabriz and Damascus. In particular, the political and scientific environment of Tabriz was examined. Later, the Jārbardī’s family and their works were introduced. The circulating biographical sources do not contained enough data about them. For this reason, sources have been expanded, and printed- writing general history, city histories, catalogs and Ijazas, especially many manuscripts of their works have been applied. Thus; beyond what has been known so far, there are new determinations and assessments. Threre are numerous studies on Ibn al-Hājib's Kāfiya, which has an important place in the history of nahw. One of the early commentaries made on this work is al-Shukuk ala al-Hājibiya by Ahmed al-Jārbardī. In this small study; he discussed and answered the criticisms that some of them were previously expressed, but the majority of them were the product of his mind. One of the features that distinguish it from other commentaries is that it only deals with problematic points in the text. So it is not full commentary. The book was written intensely and in a short way, thus his son İbraham wrote commentary named Kitāb al-Fukuk fî sharh al-Shukuk. In these two works, which are similar in terms of method and content; definitions, rules and examples given are evaluated in terms of the science of logic by using the methods of ādāb al-bahs. However, al-Fukuk took to an advanced level al-Shukuk both in terms of method and content. In addition, the suālāt literature was evaluated and the location of the al-Shukuk was tried to be determined. The sources of al-Fukuk, its content and its method were examined and it was understood that the work was an interdisciplinary study. This work, which is fundamentally a nahw book, is in relation with the sciences such as logic and ādād al-bahs, usul, wadʿ. In this study, this commentary which is unknown until today, has been criticized in accordance with the scientific methods and presented to the benefit of the scientific world.