Manyas Kocagöl'de bulunan Don (Rus) Kazakları'na ait kiliseler

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2022

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: CANSU UÇAR

Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Fatma Evren Daşdağ

Özet:

Bandırma ve çevresi coğrafi konumu, ulaşım imkanları, iklim yapısı gibi özelliklerinden dolayı ideal bir yerleşim merkezi olarak görülmüş ve zaman zaman göçmenlerin yerleştikleri önemli yerleşimlerden biri haline gelmiştir. Slav göçmenleri olan Don Kazakları da Bandırma çevresine yerleştirilmiş önemli topluluklarından birisidir. Çar I. Petro döneminde Rusya’da yaşanan dini parçalanmadan dolayı sakallarını kesmemek uğruna Osmanlı Devleti’ne sığınan Don Kazakları, 1709’lu yıllarda 38 gemi ile yola çıkarak Enez ve Manyas topraklarına yerleştirilmişlerdir. Manyas’ta Türkler tarafından Kazak Köyü olarak anılan ve günümüzde Kocagöl adı ile bilinen bir köy kurmuşlardır. Bölgede Don (Rus) Kazakları’na ait günümüze ulaşmış iki adet kilise yapısı ve mezarlık bulunmaktadır. Söz konusu kiliselerden biri olan Hayat Veren Üçlü Kilisesi (Trinity Tserkov'/Büyük Kilise/Yeni Cami) bugün Kocagöl/Merkez Camii olarak kullanılmaktadır. Meryem’in Göğe Yükseliş Kilisesi (Uspenskaya Tserkov'^[1]/ Küçük Kilise) adlı kilise ise 2000’li yılların başlarına kadar okul olarak kullanılıp sonrasında âtıl halde bırakılmıştır. Kültürlerine son derece bağlı olan Kazaklar, 1960’ların başına kadar burada özgürce yaşamış ve 1962 yılında tersine göçle Rusya’ya geri dönmek zorunda kalmışlardır. Geri dönerlerken yanlarına aldıkları ikonaları götürmelerine izin verilmemiş ve ikonalara gümrükte el konulmuştur. Don Kazaklarına ait ikonaların çoğu Ayasofya Müzesi’nde, iki tanesi de Bandırma Arkeoloji Müzesi’nde muhafaza edilmektedir.

            Çalışmamın amacı Balıkesir, Kocagöl çevresinde yaşamış göçmen topluluklarından biri olan Don Kazaklarına ait kiliseleri incelemektir. Bu çalışmada Don Kazaklarının, bölgeye gelişleri, yerleşmeleri, kültürleri ve bölgedeki mimari faaliyetleri incelenecektir. Kazakların bu bölgede neden iki tane kiliseye ihtiyaç duydukları, kiliselerin mimari tanımlarının yapılması ve günümüzdeki durumlarının belgelenmesi çalışmanın temel sorunlarını oluşturmaktadır. Konuya özgünlük ve bütünlük sağlaması açısından bölgeye ait gazeteler ile yayınlar taranmış, Kocagöl’de yaşayan halkla röportaj yapılmış ve bütün veriler karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Kiliseler yerinde incelenip fotoğraflanmış ve planları çizilmiştir. Kiliselerin tanımları yapıldıktan sonra Don Kazaklarına ait diğer kiliselerle karşılaştırma yapılarak değerlendirilmiştir.

            Bu çalışmada elde edilen sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde; Manyas Kocagöl’de bulunan Don Kazaklarına ait Meryem’in Göğe Yükseliş Kilisesi (Uspenskaya Tserkov'/ Küçük Kilise) ve Hayat Veren Üçlü Kilisesi’nde (Trinity Tserkov'/Büyük Kilise/Yeni Cami) başkent Konstantinopolis’te yoğun olarak kullanılan üç nefli bazilikal plan ile Ege bölgesi Rum-Ortodoks kiliselerinde severek kullanılan tek nefli bazilikal planın tercih edildiği ve söz konusu kiliselerinin cephe düzenlemelerinde, aynı inanca sahip olan diğer toplulukların Rusya ve çevresinde inşa ettikleri dua evlerinin cephelerinden etkilenildiği ortaya çıkarılmıştır.