Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2017
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ayşe Nur Sağın
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:1924 yılında Kara-Kırgız Özerk bölgesinin kurulmasıyla birlikte söz konusu bölgenin resmî yazı dili haline getirilen Kırgız yazı diline ait dil özellikleri bu tarihten önce 19. yüzyılda itibaren bir kısım metinlerde görülmeye başlamıştır. Gerek Türkiye’de gerek Kırgızistan’da bu Kırgız Türkçesinin bir yazı dili haline getiriliş süreci konusunda kapsayıcı bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı 19. yüzyılın sonlarından başlamak suretiyle Kırgız yazı dilinin 1928 yılında Kara-Kırgız Bölgesinin Latin alfabesine geçtiği süreye kadar olan zaman dilimindeki kuruluş aşaması bilimsel olarak tahlil edilmesidir. Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisi, Kırgızistan Milli Kütüphanesi, Saint Petersburg’da bulunan Rusya Milli Kütüphanesindeki arşiv kaynakları ve ilgili eserler taranarak döneme ilişkin bilgi ve belgelere mümkün olduğunca ulaşılmış, döneme ilişkin değerlendirmeler bu süreçte elde edilen verilere dayandırılmak suretiyle yapılmıştır. Kırgız yazı dilinin ilk örnekleri olarak kabul edilebilecek nitelikte eserlerin dil incelemesi yapılmış böylece yazı dilinin oluşumundaki iç ve dış dinamikler ortaya konulmuştur. Bunun yanı sıra dilin kurulmasına katkısı ve etkisi olan kişiler ile sosyal ve siyasî hadiseler de irdelenmiş, yazı dilinin en önemli unsurları olan imla, alfabe ve terminolojinin de tarihsel süreç içinde geçirdiği değişimler analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, Kırgız Türkçesinin Sovyetler Birliğinin kurulmasından daha önce eserlerde kullanılmaya başlandığını, özellikle Ceditçilik döneminde Kırgız aydınlarının Türk dünyası ile bilimsel, edebî ve siyasî olarak ciddî bir etkileşim içinde olduklarını ve incelenen eserlerden de anlaşılacağı üzere bu etkileşimin yazı dilinin gelişim seyrine tesir ettiğini göstermektedir. Ancak Sovyetler Birliğinin kurulması ile Kırgız yazı dilinin farklı bir seyir izlemeye başladığı anlaşılmaktadır. ABSTRACT The characteristics of Kyrgyz language, the language that is accepted as the official written language of the Kara-Kirghiz Autonomous Oblast in 1924 upon its foundation, had been seen in some texts even before its acceptance, since nineteenth century. There has not been made an inclusive study on the process of making the Kyrgyz language a written language neither in Turkey nor in Kyrgyzstan. This study intends to analyze the establishing stage of Kyrgyz written language from the late nineteenth century until the oblast started to use the Latin alphabet in 1928. The archival documents and relevant works in National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, National Library of Kyrgyzstan and National Library of Russia in St. Petersburg were scanned and information on the era was gathered, the evaluation of the era was conducted by using the data that had been gathered. A linguistic analysis of the works that could be seen as first instances of Kyrgyz written language was conducted in order to express the internal and external dynamics during the establishment of written language. In addition, the people, social and political incidents that contribute and affect the establishment were examined, along with the alterations of the most important elements of written language – orthography, alphabet and terminology-that have occurred through time. The results obtained show that the Kyrgyz language had been used before the foundation of the Soviet Union, particularly during the Jadidism era,Kyrgyz intellectuals were in a significant scientific, literary and political interaction with Turkic world and as can be understood from works examined, this interaction affected the course of the progress of written language. However, it is deduced that the course of Kyrgyz written language alteredwith the foundation of the Soviet Union.