Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 1999
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Erdoğan Karakuş
Danışman: CEMİL ÖZTÜRK
Özet:Türk-İngiliz ilişkileri her iki taraf için tarihin bütün dönemlerinde çok önemli olmuştu. İlişkiler, Birinci Dünya Savaşı'nda en kötü dönemini yaşamış, Birinci Dünya Savaşı'nda büyük bir itibar kazanan İngilizler, Kurtuluş Savaşı'nın bütün mazlum milletlere örnek olmasına, İngilizlerin sömürgelerde ve dünyada etkisinin azalmasına mani olamamıştı. Bu durum, dünya tarihinin gelişimini de etkileyecek, tarihin seyrini değiştirecekti. Türkler, İngilizlerin bütün hesaplarını bozmuştu. İşte, İngilizlerin Türklere ve Mustafa Kemal'e kızgınlıklarının büyük nedeni buydu. 1938 yılına gelindiğinde, İngilizler için Türkiye'yle ilgili özellikle iki önemli konu vardır: Bunlardan birincisi aşikar hale gelen Atatürk'ün hastalığı, diğeri ise kendisini hissettiren muhtemel savaşın Türkiye'yi nasıl etkileyeceği, Türkiye'nin hangi tarafta yer alacağıdır. İşte 1938 ve 1939 yıllarındaki Türkiye'yle ilgili İngiliz belgeleri genelde bu iki konu üzerinde durmaktadır. Atatürk'ün hastalığı, İngilizler için çok önemlidir. Kurtuluş Savaşı'nda Atatürk'ün gücünü kırmak, onu yok etmek için uğraşan İngilizler, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra, Atatürk'ün ülkede yaptığı hamleler, batı medeniyeti yolundaki ilerlemeler, zaman içinde İngilizlerle Atatürk yönetimi arasında dostluk ve işbirliği yaratmıştır. İngilizler, Atatürk başta kaldığı sürece herhangi bir sorunla karşılaşmayacaklarını biliyorlardı. Ancak, Atatürk hastaydı. Her geçen gün Almanya'nın Avrupa'da etkisi artmaktaydı. Bu nedenle, Atatürk'ün ne kadar daha yaşayabileceği ve idareyi elinde tutabileceği çok önemliydi. Evet, Türkiye'de geçen 15 yıldan sonra tekrar padişahlığın kurulması ihtimali uzak görülmekteydi. Ancak, Atatürk'e, bir şey olursa, yerini kim alabilirdi? İnceleme yapıldığında, muhtemel adayların hiç birisi Atatürk kadar İngiliz dostluk ve işbirliğine önem vermeyeceği değerlendirilmekteydi. Bu nedenle, hem Atatürk dönemi, hem de ileride ilişkileri sıcak tutmak Türkiye'nin maden kaynaklarını harekete geçirerek silah sanayisinde yararlanmak için Türkiye'ye kredi açmak gerekliydi. Bir kısım muhalefete rağmen, Türkiye'ye 16 milyon sterlin askeri ve ticari kredi açıldı. Türkiye'nin savaşta tarafsızlığı bile İngiltere için fevkalade önemliydi. Avrupa'da Alman yayılmacılığına karşı mücadele için, İngiltere'nin Fransa'yla anlaşması, bu anlaşmaya Türkiye'nin de katılması gerekliydi. Ancak; Türkiye ile Fransa arasındaki Hatay sorunu, bu anlaşmayı engelleyen en büyük sorundu. Bu sorundan Almanya ve İtalya yararlanıyordu. İşte, İngiltere sabırla, her iki ülkeyi tatmin edecek çözüm yolu bulmak için büyük bir gayret gösteriyordu. İngiltere, Türkiye ve Fransa arasında bağ kurmaya çalışırken Atatürk, Hatay'ı şahsi sorunu yapmıştı. Bunun için sağlığını dahi tehlikeye sokacak hareketlerde bulunuyordu. Beklenen olmuş ve Atatürk hayata gözlerini yummuştu. Ancak, yönetimde büyük bir sarsıntı olmadan kısa sürede İsmet İnönü ağırlığını hissettirmişti. İngilizler memnundu, çünkü İnönü de genel olarak dış siyasette Atatürk'ün gösterdiği yolda yürümekteydi. Ancak; bu arada Almanya'yla da münasebetlerin bozulmaması için gayret gösteriliyordu. Nitekim kısa bir süre sonra Almanlarla 150 Milyon Mark'lık ticari ve askeri kredi anlaşması imzalandı. Fakat Almanya ve İtalya'nın saldırgan tutumları Türkiye'ye güven vermiyordu. Buna rağmen Türkiye; bazı uygun olmayan davranışları sineye çekerek Almanya'dan elde ettiği kredinin sonuçlarını elde etmeye, savaş malzemelerini almaya çalışıyordu. Ancak; Almanya ve onun doğrultusundaki İtalya ile münasebetlerin gerginleşmesi kaçınılmazdı. Hele İtalya'nın Arnavutluk'u işgali kabul edilemeyecek ortam yaratmıştı. Türkiye'nin Almanya'ya karşı tutum göstermesi halinde, Almanya'nın Türkiye'ye savaş malzemesi satışını durdurma ihtimali mevcuttu. Ancak; Türkiye'nin de elindeki kozu savaş malzemelerinin imalinde hammadde olarak kullanılan krom, manganez ile tahıl vardı. Türkiye ayrıca; Almanya'nın savaş malzemesi satışını durdurma ihtimaline karşı, İngiltere'den daha fazla savaş malzemesi ve kredi alabilmek için İngiltere'ye başvurmuştu. İngiltere'nin cevabı Türkiye için tatmin edici değildi. Nitekim Türkiye, ilerideki tarihlerde yapılacak olan Türkiye-İngiltere-Fransa Antlaşmasını imzalamak için, İngiltere'nin Türkiye'ye vereceği savaş malzemelerinin teslimini şart koşacaktı. Yoksa Antlaşmayı askıya koyma maddesinin Antlaşmaya konmasını isteyecekti. Türkiye, ne olursa olsun, İngiltere ile yakın ilişkilerinin Sovyetler ile ilişkilerini gölgede bırakmasını hiçbir zaman arzu etmiyordu. Tam tersine, İngiltere ile yakınlaşma ve ortak işbirliğine girmekte esas fikir, Sovyetler Birliği'nin de bu ortaklıkta yer alacağı konusundaki düşünceden ileri gelmekteydi. Bu arada Alman tehlikesi Fransa'yı zoraki olarak Hatay konusunda Türkiye ile anlaşmaya zorluyordu. Sonunda Hatay'la ilgili Türk-Fransız Antlaşması yapıldı. Hatay Türkiye'ye verildi. Alman basını, Hatay'ın Türkiye'ye verilmesini, Versay galiplerinin kendi rızaları ile barış antlaşmalarında değişiklik yapmalarının ilk örneği olduğunu, bu değişikliğin Akdeniz'deki mevcut durumun farklılaşmasına neden olduğunu ve bu nedenle İngiliz-İtalyan Antlaşmasının ihlali olarak değerlendirildiğini belirtmiştir. Polonya'nın Almanya ve Rusya tarafından işgalinden sonra Türkiye-İngiltere-Fransa arasında sonuçlanan Antlaşmaya göre; bir Avrupa ülkesinin başlattığı askeri bir harekat sonrasında, Bulgaristan ve Yunanistan sınırına ulaşılması halinde, Türkiye'nin talep etmesi durumunda tüm yardım ve desteğin sağlanacağı belirtiliyordu. Müteakiben, İngiltere Savaş Kurulu'nda Türkiye'nin Alman veya Rus saldırısına maruz kalması halinde, Türkiye'ye askeri yardım konusu ele alınıyordu. Türkiye'nin Rusya tarafından tehdit edilmesi halinde İngiltere'nin Deniz Kuvvetleriyle Karadeniz'de yardımcı olabileceği Türkiye'ye bildiriliyordu. Turkish-English relations have became very important in the history for both nations. The worst relationships observed were in the period of time during the World War I. The British people who got high respect in the World War I, could not prevent that the Salvation War being an example to oppressed nations and that reducing the effect of British people in the colonies and in the world. This situations, would affect the world history's occurance and would change the flowing of the history. The Turks demolished all the British accounts. So, this was the big reason of English management's angryness to the Turks and Mustafa Kemal. At the year of 1938, there were especially two important subjects about Turkey for the British management: One of them was Atatürk's illness that became clear, the second one was that how the probable war which causes to feel itself would affect Turkey and in which side Turkey would take place. Thus, British documents related to Turkey in 1938 and 1939 focused generally these on these two subjects. Atatürk's illness is very important for English management. During the Salvation War English management challenged to break Atatürk's force and to destroy him. After Salvation War, Atatürk's attempts and developments in the way of European civilization in Turkey in the flow of time caused to a friendship and cooperation between English management and Atatürk's management. English management knew that they would not encounter to any problem so long as Atatürk was the president. But, Atatürk was ill. Day by day German effect on European countries was increasing. Therefore, how long Atatürk would live and be the president was very important theme. after the 15 years, the possibility of construction of Sultan regime again was seen so far away in Turkey. But, if something happened to Atatürk who would replace him? When it was investigated, anyone of the possible candidates were esteemed that would not give importance to English friendship and cooperation as Atatürk gave. Therefore, in order to maintain good relations both in Atatürk's period and in the future and by giving movement to Turkey's mine resources to make use of weapon industry it was required to give credit to Turkey. Although some oppositions, £ 16 million millitary and commercial credit was subjected to Turkey. Turkey's neutrality in the war was also very important for England. For challenge against to German spread out in Europe, agreement between England and France and Turkey's entrance to this agreement was necessary. But, Hatay problem between Turkey and France was the biggest matter preventing this agreement. Germany and Italy were making use of this mater. Thus, England, was patiently trying to pay a big force to find a solution satisfying both of two country. While England was trying to construct a relation between Turkey and France, Atatürk perceived Hatay problem as a personal matter. For this reason, he was making actions that would be dangerous for health. The expected thing happened and Atatürk closed his eyes to life. However, İsmet İnönü made perceived his force without being a shock in the administration in a short time. English management was happy because in general İnönü, in foreign politics, was in the way that Atatürk has showed. However, at the same time, in order to not destroy the relations with Germany it was also being paid effort. As a matter of fact, after a short time with Germany a 150 million DM millitary and commercial credit agreement was signed. On the other hand, the agressive manners of Italy and Germany didn't give trust to Turkey. However Turkey; was trying to get results of the credit that has gotten from Germany and to get war materials although some inappropriate behaviours. But; it was inevitable that the relations with Germany and Italy who was being in the direction of Germany, to become stretched. Especially, Italy's occupation of Albania, provided an unacceptable environment. In the case that Turkey showed manner against Germany, There was the possibility of stopping the sale of war materials by Germany. However; Turkey had in hand as a trump, cromium, manganese and grain which was used as raw material in the manufacture of war materials. Moreover, On the contrary to the possibility of stopping the sale of war material by Germany in order to get more war material and credit from England, Turkey applied to England. England's reply was not satisfactory for Turkey. As a matter of fact Turkey, in order to give sign to the pact that would be made later on between Turkey-England-France, would stipulate that England to give war materials to Turkey. Otherwise Turkey, would request to put the "article of remaining in suspense"to the pact. Come what may, Turkey never desired the closely relations with England and to surpass the relations between Turkey and Soviets. On the contrary, the main idea in getting close relation and cooperation with England was the thought the Soviet Unions would take place in this partnership. Meanwhile, Germany threat was forcing France to make agreement with Turkey about Hatay. Finally, the Turk-France agreement was signed about Hatay. Hatay has been given to Turkey. The German press declared that giving Hatay to Turkey was the first example of the changes made by the Versailles winners willingly in the peace agreements and this change resulted in the differentiation of current situation at the Mediterranean, thus it was assessed as the violation of the English-Italian Treaty. In accordance with the Treaty resulted between Turkey-England and France, after the occupation of Poland by Germany and Russia; after a military operation started by an European country, in the situation that Bulgaria and Greece boarders were reached and in the case that Turkey desired, it was declared that all assistance and support would be provided. Subsequently, in England War Board, in the case that Turkey was subjected to German and Russian attack, the matter of millitary aid to Turkey was being discussed. It was being declared to Turkey that when Turkey was threated by Russia, England would help to Turkey at the Black Sea with naval forces.