Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: CEMAL SÜNBÜL
Danışman: Muhammed Coşkun
Özet:
Kur’an-ı Kerim’i anlama ve ilahi muradı doğru tespit etme adına İslam’ın ilk asrından günümüze değin pek çok tefsir, müfessirin algı, birikim, inanç ve zihniyeti çerçevesinde kaleme alınmış bulunmaktadır. Hicri beşinci asırda Horasan bölgesinde yaşayan Hâkim el-Cuşemî (ö. 494/1101), Muʿtezile’nin esaslarını benimseyip bu mezhebin önemli isimleri arasında yer almıştır. Birçok alanda yetkinleşen Cuşemî, Kur’an’ın tamamını “et-Tehzîb fi’t-tefsîr” adlı eserinde tefsir ederek tefsir literatürüne önemli bir eseri miras bırakmıştır. Sistematik bir yorumlama usulü benimseyerek ayetleri tefsir eden Cuşemî, ayetlere dair yapılan pek çok farklı yorumu bazen doğrudan aktarmakta bazen değerlendirerek tercihlerini zikretmektedir. Tefsirinde pek çok isimden istifade eden Cuşemî, alıntıda bulunduğu müfessirlerin zamanımıza ulaşmayan tefsirlerinden parçaları eserinde toplayarak onların günümüze taşınmasına aracılık etmekte ve ayrı bir önemi haiz bulunmaktadır.
Bu araştırmada Muʿtezilî kimliğiyle öne çıkan Hâkim el-Cuşemî’nin eğitimi ve yaşamı hakkında malumatlar verildikten sonra müfessirin “et-Tehzîb fi’t-tefsîr”de takip ettiği usule değinilmektedir. Ayrıca Cuşemî’nin tefsirine etkisi olan eser/müfessirlere ve onların etki boyutuna değinilerek Muʿtezile’nin yorum geleneğinin belli bir dönemi irdelenmektedir. Ardından “et-Tehzîb fi’t-tefsîr”in bazı tefsirlere/müfessirlere kaynaklık teşkil etmesine ve bunun tezahürlerine işaret edilerek “et-Tehzîb fi’t-tefsîr”in tefsir literatüründeki yeri hakkında bir kanaatin oluşması sağlanmaktadır. Sonuçta ilmi gelenek içerisinde entelektüel birikimin türlü şekillerde bir sonraki nesle aktarıldığı ve belli başlı meselelerin faal olarak müfessirlerin gündeminde yer aldığı görülmektedir.