Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2007
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Hasan Ali Çetin
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:Bu tez, Karabağ bölgesinde bulunan Laçin, Cebrayıl, Zengilan ve Gubadlı rayonlarından 1987-1990 yılları arasında derlenen ve 1995 yılında Bakü’de “Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz” adıyla yayınlanan halk edebiyatı derlemesi olan eserin incelemesi esas alınarak oluşturulmuştur. Tez üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde Karabağ’ın adı, konumu, tarihi, Karabağ sorunu ve bugün gelinen nokta değerlendirildi. Bunun yanında bu tezde esas alınan “Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz” adlı kitapta yer alan metinlerin toplandığı bölgeler ve kaynak kişiler ile ilgili bilgiler verildi. Ayrıca Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası’ndaki incelemeler esas alınarak Karabağ bölgesi ağız özellikleri, örnekleriyle birlikte verilmiştir. Giriş bölümünün son kısmında ise çalışmamızı hazırlarken faydalandığımız kaynaklar, Karabağ ile ilgili diğer kaynaklar ve sözlükler bir arada verilmiştir. İkinci bölümde “Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz” adlı eserde yer alan ve aslı Kiril harfleriyle yazılı olan metinlerin büyük bir kısmı Latin harflerine aktarılmıştır. Buradaki metinler; halk efsaneleri, inanışları, rivayetler, gülmeceler, bilmeceler, maniler, dua ve beddualar gibi zengin halk folklörünü yansıtan metinlerdir. Tezin son bölümünde ise kapsamlı bir dizin, metin sözlüğü halinde verilmiştir. Bu metin sözlüğünde yer alan sözcükler metindeki anlamlarıyla tespit edilmiştir. Alıntı kelimeler ise gerekli görüldüğünde, alındığı dildeki şekilleri ile birlikte verilmiş, böylece ilgili kelimelerin asıl kaynakları ve geçirdikleri değişmeler gösterilmiştir. ABSTRACT This thesis is based on studying about the book named“Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz . This book is a collection of folk literature which is collected from small town such as Laçin, Cebrayil, Zengilan and Gubadlı in the region of KARABAĞ between 1987-1990 and published in 1995 in Bakü. The thesis is consist of three parts: In the first chapter The name, stuation, history of Karabağ and Karabağ problem was studied. Additionally the regions in which the book named “Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz” is collected and the people was mainly interested. Furthermore the features of Karabağ accent in the light of Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası was researched with examples. At the end of the introduction bibliography which are used for this study was listed. In the second chapter the book named Bu Yurd Bayġuşa Galmaz was transcribed from Kiril into Latin. The texts were reflected the folk such as folk legends, beliefs, narratives, humours, riddles, poems, prayers and maledictions. In the last chapter, a detailed index was prepared as a text dictionary. The words in dictionary was put with the meaning according to the text and the etymological backround if it necessary. İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ………………………………………………………...………………………….V ………………………………………………………...…………………………VIII ABSTRACT………………………………………………………...…………………….IX KISALTMALAR-İŞARETLER…...…………………………………...………………..X TRANSKRİPSİYON ALFABESİ………………………………………………………XI I.BÖLÜM: İNCELEME………………………………………………………...………...1 1.1. KARABAĞ ADI, KONUMU, TARİHİ, BUGÜNKÜ DURUMU……………...2 1.2. KARABAĞ BÖLGESİNDE METİNLERİN DERLENDİĞİ RAYONLAR.…7 1.2.1. LAÇIN RAYONU……………………………………………………………..7 1.2.2. ZENGİLAN RAYONU………………………………………………………..7 1.2.3. ĠUBADLI RAYONU…………………………………………………………8 1.2.4. AĞDAM RAYONU…………………………………………………………...8 1.2.5. CEBRAYIL RAYONU………………………………………………………..9 1.2.6. METİNLERİN TOPLANDIĞI BÖLGELER VE KAYNAK KİŞİLER ……10 1.3.KARABAĞ AĞZININ AZERBAYCAN TÜRKÇESİ AĞIZLARI İÇİNDEKİ YERİ VE ÖZELLİKLERİ……………………………………...……...14 1.3.1. AZERBAYCAN TÜRKÇESİ AĞIZLARI…………………………………..14 1.3.2. BATI GRUBU AĞIZLARIN VE KARABAĞ AĞZININ ÖZELLİKLERİ...16 1.3.3. AZERBAYCAN DİLİNİN DİALEKTOLOJİ ATLASI’NA GÖRE KARABAĞ AĞZININ ÖZELLİKLERİ…………………………………………17 1.3.3.1.SES ÖZELLİKLERİ………………………………………………………..17 1.3.3.2.YAPI BİLGİSİ……………………………………………………………...27 1.3.3.3.SÖZ DİZİMİ ÖZELLİKLERİ………………………………………………35 1.3.3.4.SÖZ VARLIĞI ÖZELLİKLERİ……………………………………………36 BİBLİYOGRAFYA………………………………………………………………………47 1. SİYASİ VE TARİHÎ KAYNAKLAR……………………………………………47 2. DİL ve EDEBİYAT KAYNAKLARI……………………………………………51 3. SÖZLÜKLER…………………………………………………………………....56 II. BÖLÜM: METİNLER………………………………………………………………..57 II.A. ÖLÜM DE BİR YUĤUYMUŞ (Mifler, Revayetler, Efsaneler, Ovsunlar, İnamlar ve Sınamalar) …………………………………………………………………..58 01 YĖRİN-GÖYÜN BİNASI…………………………………………………….……….58 02 ÖLÜM DE BİR YUĤUYMUŞ………………………………….…………………….60 03 DAĞ BOYDA KİŞİLER………………………………………………………...…….67 04 HAĠĠ AŞIĞI………………………………………………………………….……….72 05 ĠARA ÇUĤAM-AĞ GÜNÜM……………………………………………………….74 06 HER KESİN ÖZ ĠİSMETİ………………………………………………...………….76 07 PİRİM AĞAC, BEREKETİM SU………………………………………….………….87 08 LOĞMAN GELDİ- DERD ĠAÇDI, ĠODU GELDİ- GÜN ÇIĤDI…………………90 09 MART, GÖZÜNE BARMAĞIM………………………………………..…………….95 10 BĖLE GÖRDÜK, BĖLE ĖŞİTDİK…………………………………………..……….99 II.B ĠARDAŞIM, GEL-ĠALAM, GEL (Tapmacalar, Bayatılar, Alġışlar, Ġarğışlar ve Andlar) ……………………………………………………………………………….104 11 ĠANADLIDIR- ĠUŞ DĖYİL………………………………………………..……….104 12 BAĞA BALTALI GİRDİ……………………………………………………...…….114 13 ALLAH AMANINDA……………………………………………………………….129 14 ĠOLUN ĠURUSUN…………………………………………………………...…….130 15 O İŞIĠ HAĠĠI…………………………………………………………………...….131 II.C SEMERĠEND PADŞAHININ ĠIZI (Nağıllar) ……………………..…………132 16 SEMERĠEND PADŞAHININ ĠIZI…………………………………………………132 17 ÜÇ ĠARDAŞ………………………………………………………………...……….144 18 EHMED ĤANIN ANASI……………………………………………….…………….147 19 ŞAH ABBASLA PİNEÇİ ALLAHVĖRDİ…………………………………...………150 20 ŞAH ABBASLA KĖÇEL…………………………………………………………….154 21 PİNEÇİ İLE ĠIRĤ OĞRU………………………………………………...………….158 II.D ĠARĞIŞ KĖÇELE KAR ĖLEMİR ( Gülmeceler ) ……………………………160 22 DÜNYANIN ZIRILTISI………………………………………………………..…….160 23 DÜZÜNEĠULU………………………………………………………………..…….160 24 HARA ĠAÇIRSAN, KARVANBAŞI? ………………………………...……………161 25 ALLAH GÜNAHIMIZDAN KĖÇER…………………………………...……………161 26 ĠARĞIŞ KĖÇELE KAR ĖLEMİR……………………………………….………….162 27 ĠUŞU YATIRTDIM, GELDİM……………………………………………..……….162 28 YEHUDİNİN CİBİNDE ÇENGEL-BIÇAĠ VAR……………………………..……163 29 AYAĞINDAN SU İÇİR…………………………………………………………..….164 30 ZEHRİMAR……………………………………………………………………….….164 31 EN YĖMELİ ŞĖY…………………………………………………………………….165 32 TÜSTÜYE ĠIZINDIM……………………………………………………………….165 33 BAŞINA BİR DAŞ DÜŞER………………………………………………………….166 34 PADŞAHIN ÇINĠILI DA EZİZDİR……………………………..………………….166 35 MEN ÖZÜM………………………………………………………………………….167 36 TÜLKÜ DĖŞİYE GİRSE…………………………………………………………….168 37 SAHİB-EZZAMAN…………………………………………………….…………….168 38 DİVANE MESLEHETİ…………………………………….………..……………….169 39 SENİN AĞLIN OLSAYDI…………………………………….….………………….169 40 ALTINI ÜSTÜNE ÇEVİRECEK…………………………………………………….170 41 OYNASAN DA BURCUTMA…………………………………………………….…170 42 TENBEKİSATAN…………………………………………………………………….170 43 DERVİŞ NARAZI ĠALMAZ………………….…………………………………….171 44 MAHÜ MELAL……………………………………………...……………………….172 45 GÖZÜMÜ NİYE ÇIĤARDIRSAN? …………...…………………………………….173 46 ÇÖMÇE……………………………………………………………………………….173 47 ĠARININ TOYU……………………………………………………….…………….173 48 PUL SANDIĠDA DURAR MI? ………………………………………………….….174 49 ĠIZ GELDİM, ĠIZ DA GĖTDİM……………………...…………………………….174 50 YĖMİŞİN KALI………………………………………………………...…………….175 51 GÖY GÖZLERİM GÖRMEZ……………………………..………………………….176 52 DUZSUZ HALVA…………………………………………………...……………….176 53 KÜL BAŞINA! ……………………………………………………………………….176 54 ÜÇ BAŞI, ON AYAĞI……………………………………………………………….177 55 MEN BU İŞE MAT ĠALMIŞAM…………………...……………………………….178 56 GEBENİN ĠİYMETİ………………………………...……………………………….178 57 MÜLKÜ BEY………………………………………………………………..……….179 58 ÖKÜZÜ TAPMIŞAM………………………………………………..……………….180 59 DAĞDAN AŞARSAN, PERİ! ……………………………………………………….180 60 SAPDAN ÇIĤART, SAL TORBAYA……………………………………………….180 61 ĤORTDAN……………………………………………………………..…………….181 62 GÜNÜN PİSİ………………………………………………………………...……….182 63 AYAĞIMI DAŞ EZİR………………………………………………….…………….182 64 KERİM MENE ARVAD VĖRİB…………………………….……………………….182 65 GEL, BAŞINI ĠIRĤIM……………………………………………...……………….183 66 PİŞİK ÖLER-AĞLARSAN……………………………………….………………….183 67 CÜCENİN ADI CÜMEDİR……………………………………….………………….183 68 ADIM YADIMDAN ÇIĤIB………………………………………………………….184 69 DOLMA……………………………………………………………………...……….184 70 BILDIR-BILDIR GÖZ YAŞI…………………………………………..…………….184 71 SEN ALLAH, BURA HARADIR? ………………………………….……………….185 72 DÜNYADA EN HÖRMETLİ YĖR……………………………………….………….185 73 EVVEL TUT EK, SONRA UŞAĠ………………………………………………..….185 74 ĤORUZU CIR OLUB………………………………………………..……………….186 75 DAHA ÖLEN YOĤDUR…………………………………….……………………….186 76 ĤENCERİN TİYESİ ĠARNINDADIR………………………………………………186 77 VĖRGİ…………………………………………………………….……………….….187 78 DANANI “YATAP” APARIBLAR………………………………………….……….187 79 GORA BİR-BİR GĖDİRİK…………………………………………………..……….187 80 ĠONAĠ BİR İL BURDADIR……………………………….........………………….188 81 MEN KİME OĤŞAYIRAM? …………………………………….………………….188 82 BEDRENG ADAM…………………………………………………………..……….188 III. BÖLÜM: DİZİN-SÖZLÜK…………………………………………….………….190