Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2013
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Emine Temel
Danışman: GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
Özet:Anahtar Sözcükler : Doğu Türkçesi, Tefsir, Kur'ân, Sözlük Bilimi. Türklerin X. yüzyılda kalabalık kitleler halinde İslâmiyet'i kabul etmeye başlamalarının ardından Kur'ân'ı anlamak, onun kural ve esaslarını öğrenip öğretmek için Kur'ân'ın Türkçeye çevrilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Kur'ân'ın Türkçe çeviri ve tefsirleri Türk dili tarihinin gelişim sürecini belirlemek açısından önemli bir yere sahiptir. Kur'ân çevirileri Türkçenin söz varlığında yeni kelimelerin türetilmesine ve dinî terimlerin Türkçe kelimelerle karşılanması sonucu yeni deyim ve ifadelerin meydana gelmesine yol açmıştır. Üzerinde çalışma yaptığımız tenkitli metni, tefsirli bir çeviri olan ve Doğu Türkçesi Kur’ân tefsirinin Yusuf Ağa nüshası ile Topkapı nüshasının birinci cildinde yer alan Nur ve (YA. 372a -385a /TS. 48b-60b) Furkan (YA. 385a -393b / TS. 61a-69a) sureleri oluşturmaktadır. İstinsah tarihi Topkapı nüshasında 950/1543, Yusuf Ağa nüshasında 951/1544 olarak belirtilen ve Şeybanîler devrinden kaldığı düşünülen Doğu Türkçesi Kur’ân tefsirinin iki nüshası bilinmektedir. Birinci nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Bölümü, numara 16’da bulunmaktadır. Her bir varağı 27 satırlık olan bu nüsha nestâ'lik yazı türünde ve Arap alfabesi ile yazılmıştır. İkinci nüshası ise Yusuf Ağa Kütüphanesi'nin 42 YU 6624 numarasında bulunmaktadır. Her bir varağı 29 satırlık olan bu nüsha nesih yazı türünde kaleme alınmıştır. Doğu Türkçesi Kur'ân tefsirinin Nur ile Furkan sureleri üzerinde yapılan çalışma; "inceleme", "metin", "dizin" ve "tıpkıbasım" bölümlerini içermektedir. Eser hakkında genel bilgilerin verildiği "inceleme" bölümünde aynı zamanda eserin "ikili yazım, harekelendirme, noktalama ve şedde" alt başlıklarında "yazım"; "ünlü değişimleri, ünsüz uyumu ve ses olayları" alt başlıklarında "ses"; "isim, sıfat, zamir, zarf ve fiil" alt başlıklarında ise "yapı" özellikleri ile ilgili detaylı bir gramer çalışması yapılmıştır. Kur'ân tefsirinin çeviri kısmı, Arapça sentaksına göre düzenlendiği için Türkçe söz dizimi ile uyuşmazlık göstermektedir. Bu tefsirde her Arapça kelimenin Türkçe karşılığı halkın bildiği ve kolaylıkla anlayabileceği kelimelerle verilmiş ve toplam 2851 kelime tespit edilmiştir. Bu kelimelerin %62'si Arapça, %9'u Farsça, % 24'ü Türkçe ve %0.2'si Soğdça kökenlidir. Arapça kelimelerin geniş yer tutması eserin Kur'ân metni olup tür itibari ile tefsir kitabı olmasından ileri gelmektedir. Bu çalışmada Doğu Türkçesi döneminin önceki dönem yazı dillerinden farklı kılan ses ve yapı özelliklerine dikkat çekilmiştir. Zaman zaman Oğuz Türkçesinin dil özelliklerini gösteren bu eser, Türkçenin Arapça ve Farsça kelimelere karşı ifade gücünün zenginliğini göstermesi açısından önemli bir yere sahiptir. ABSTRACT Turks accepted the Islam as a state religion at 10th century and with this significant event the need of being translated into Turkish of Koran for understanding it, learning and teaching its rules and principles have occured. Turkish translation and commentaries of Koran is very important to identify the development process of history of Turk Language. Translations of the Koran have made lexicalization of new words in the presence of Turkish vocabulary and new phrases and expressions occur with the result of expressing religious terms with Turkish words. The text of critique we have studied on constitutes the suras of Nur (YA. 372a -385a /TS. 48b-60b) and Furkan (YA. 385a -393b / TS. 61a-69a) which is a commentary translation and exists in the first volume of Topkapı copy and Yusuf Aga copy of Eastern Turkish Koran commentary copy. Eastern Turkish Koran commentary is indicated as its copy date 950/1543 in Topkapı copy and 951/1544 in Yusuf Aga copy. Two copies of Eastern Turkish Koran commentary is known which is presumed as it is from the period of Shaybanids. The first copy is at Ahmet III. section, number 16 in Topkapı Museum.Each of its sheet is 27 lines.It is written in Nestâ’lik font type and Arabic alphabet. The first copy is at III. Ahmet section,number 16 in Topkapı Museum.Each of its sheet is 27 lines.It is written in nestâ’lik font type and Arabic alphabet. The second copy exists at Yusuf Aga Library, number 42 YU 6624. Each of its sheet is 29 lines. It is written in naskh font type. The work which has been done on Nur and Furkan suras of Eastern Turkic Koran commentary consists of introduction, text, index and facsimile parts. In introduction part general information about the work is given. At the same time it has been done a detailed grammar study about the features of the “orthography” in the sub-titles of “binarynotation”, “marking with a vowelpoint”, “punctuation and umlaut (doubleletter)", the features of “sound” in the subtitle of “vowelchange, consonant harmony and sound events” , the features of “structure” in the subtitles of “noun, adjectives, pronoun, adverb and verb”. The translation part of Koran commentary indicates incompatibility with Turkish syntax because it is arranged according to the Arabic syntax. In this commentary each Arabic word’s Turkish corresponding which the community knows and can understand easily has been given and it has been identified 2839 words in total. %62 of the words are Arabic , %9 of them are Persian, %24 of them are Turkish and %0,2 of them are Sogdian etymon. The work has an extensive coverage of Arabic words and this stems from the work is Koran text and its type is a commentary book. In this study, it is drawn attention to the sound and structure features that make difference from the prior period of literary language of Eastern Turkic period. Now and then the literary work that is seen impact of Ghuzz Turkic has an important place in terms of showing the force of expression Turkish towards the Arabic and Persian words. Key Words: Eastern Turkic, Commentary, Koran, Lexicology.