Ta‘rîfât, Hudûd ve Mustalahât Kitâbiyâtında Tefsir ve Kur’ân İlimleri Terimleri

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2017

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Zakir Demir

Danışman: Abdulhamit Birışık

Özet:

Ülkemizde klasik ve modern dönem Tefsir ilminin terimlerini ve bunların tanımlarını içeren kapsamlı müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Oysa İslâm te’lîf tarihine bakıldığında bazısı genel nitelikli bazısı ise tek bir ‘ilmî saha ile sınırlı zengin ta‘rîfât, hudûd ve mustalahât türü eserlerin olduğu görülür. Sözgelimi Seyyid Şerif Cürcânî’nin et-Ta‘rîfât’ı genel nitelikli iken ‘Alî b. ‘İsâ er-Rummânî’nin el-Hudûd fî’n-nahv adlı eseri tek bir bilim dalıyla ilişkilidir. Bu çalışma, genel nitelikli ta‘rîfât, hudûd ve mustalahât kitâbiyâtından olan Câbir b. Hayyan’ın Kitâbu’l-hudûd’unda, Muhammed Hârizmî’nin Mefâtihu’l-‘ulûm’unda, İbn Fûrek’in el-Hudûd fî’l-usûl’unda, Seyyid Şerif Cürcânî’nin et-Ta‘rîfât’ında, İbn Kemâl Paşa’nın et-Ta‘rîfât’ında, ‘Abdu’r-Rauf el-Münâvî’nin et-Tevkîf ‘ala mühimmâti’t-te‘ârîf’inde, Ebü’l-Bekâ el-Kefevî’nin el-Külliyât’ında ve Tehânevî’nin, Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn’unda Tefsir ve Kur’ân ilimleri terimlerini tespit etmeyi hedeflemektedir.

Çalışmada, İslâmî ilimlerin terminolojisini oluşturan tek bir ilmi sahayla sınırlı ta‘rîfat, hudûd ve mustalahât eserleri, ta‘rîf-had ve mustalaha dair kavramsal çerçevenin izâhı, İslâmî ilimlerin ta‘rîf, had anlayışları, genel nitelikli ta‘rîfât, hudûd ve mustalahât kitâbiyâtının ve klasikle modern dönemde Tefsir ilminin terimlerine dair yapılan çalışmaların metotları, tanıtımları ve Kur’ân çerçevesinde şer‘î anlamın özellikleri üzerinde durulmaktadır. Terim tasnîfine dair bir teori ortaya konulmakta, Tefsir ilminin terimleri aslî, tâlî/fer‘î ve diğer ilimlerle müşterek kullanılan aslî terimler olmak üzere üçlü bir tasnîfe tabi tutulmaktadır. Tefsir ilminin aslî terimlerinden 10, tâli/fer‘î terimlerinden 13 ve müşterek aslî terimlerinden 10 olmak üzere 33 terim, ilgili eserlerin izâhlarına göre değerlendirilmektedir. Tefsir ilminin terimlerini tespite dair metot olarak en kapsamlı ‘ulûmu’l-kur’ân kitâbiyâtından olan Zerkeşî’nin el-Burhân’ı, Süyûtî’nin el-İtkân’ı ve İbn ‘Akîle’nin ez-Ziyâde ve’l-ihsân’ı esas alınmaktadır. İlgili kitapların tüm verileri mülahaza edildiğinde, ele alınan terimlerden bazısının tanımlama ve açıklamada yeterli, çok azının ise yetersiz olduğu ve Kur’ân çerçevesinde terim anlamın imkânı görülmektedir.