Uluslararası hukukta kuvvetler statüsü anlaşmaları


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Marmara Üniversitesi, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Muhammet Celal Kul

Danışman: SELAMİ KURAN

Özet:

ÖZ Kuvvetler statüsü anlaşmaları genellikle bir devlete ait kuvvetler bir başka devlete gönderildiğinde akdedilir. Kuvvetler statüsü anlaşmaları umumiyetle iki taraflı olarak formüle edilseler de çeşitli isim (anlaşma muhtırası gibi) veya şekillerde (nota teatisi gibi) yapılabilirler. NATO Kuvvetler Statüsü Anlaşması gibi çok taraflı kuvvetler statüsü anlaşması yapmak da mümkündür. Kuvvetler statüsü anlaşmaları askerî yardım veya müşterek savunma anlaşmaları olmadıkları gibi bir kuvvetin misyonunu tarif etmek mecburiyetinde de değildirler. Kuvvetler statüsü anlaşmaları bir devlete, bir diğer devlet ülkesinde asker bulundurma hakkı (ius ad praesentiam) tanımak için yapılan andlaşmalardan farklıdırlar. Bilakis, kuvvetler statüsü anlaşmaları, kabul eden devlet ülkesinde bulunan yabancı devlet askerlerinin hukukî statülerini (ius in praesentia) belirlemek için akdedilirler. Bu çalışma, iki taraflı ve çok taraflı kuvvetler statüsü anlaşmalarını incelemektedir. Bu kapsamda NATO Kuvvetler Statüsü Anlaşması rejimi ve ikili kuvvetler statüsü anlaşmalarına ilişkin (Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Türkiye, Güney Kore vs.) konulara yer verilmiştir. Son olarak, BM Barışı Koruma Operasyonlarında görev alan personelin statüsü ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kuvvetler üzerindeki yargı yetkisi ele alınmıştır. İÇİNDEKİLER ÖZ i ABSTRACT ii KISALTMALAR iii İÇİNDEKİLER v 1. GİRİŞ 1 2. TERİMSEL OLARAK KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARI 3 3. KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARININ TARİHÇESİ 7 4. KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARININ ŞEKLİ, ANDLAŞMALAR HUKUKUNDAKİ YERİ VE UYGULANACAK HUKUK 13 5. KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARININ KONUSU, İÇERİĞİ VE TEMEL KAVRAMLAR 18 5.1. Gönderen Devlet 20 5.2. Kabul Eden Devlet 20 5.3. Gönderen Devletin Askerî Makamları 21 6. KUZEY ATLANTİK ANDLAŞMASI ÖRGÜTÜ (NATO) 22 7. AVRUPA ORDUSU KURMA PROJESİ (PESCO) VE NATO’NUN GELECEĞİ 25 8. NATO KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMASI’NDA YETKİ 28 8.1. NATO KSA’da Yer Bakımından Yetki 28 8.2. NATO KSA’da Zaman Bakımından Yetki 32 8.3. NATO KSA’da Kişi Bakımından Yetki 34 8.3.1 Kuvvet 34 8.3.2. Sivil Unsur 45 8.3.3. Yakın 54 8.3.4. Özel Askerî Şirket ve Müteahhit Firma Çalışanlarının Hukukî Statüsü 59 8.3.5. Özel Askerî Şirket Çalışanları Hep Sivil mi Kalır? 61 8.4. Yargı Yetkisinin Devletler Arasında Taksimi Meselesi 65 8.5. NATO KSA’da Yetkiye İlişkin Genel Prensipler 67 8.6. NATO KSA’ya Göre Münhasır Yetki 70 8.6.1. Gönderen Devletin Münhasır Yetkisi 70 8.6.2. Kabul Eden Devletin Münhasır Yetkisi 74 8.7. Mütedahil Yetki 75 8.7.1. Gönderen Devletin Rüçhanlı (Öncelikli) Yetkisi 76 8.7.2. Kabul Eden Devletin Rüçhanlı (Öncelikli) Yetkisi 87 8.8. Rüçhaniyet Hakkından Feragat ve Hukukî Neticesi 88 8.9. NATO KSA’da Adil Yargılanma Teminatları 92 9. NATO KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMASINDA TAZMİNAT REJİMİ 94 9.1. Devletlerarası Tazminat Talepleri 94 9.1.1. Devletlerin Askerî Mülkleri Hakkında Tazminat Talepleri 94 9.1.2. Devletlerin Gayrı-askerî Mülkleri Hakkında Tazminat Talepleri 99 9.2. Şahsî Tazminat Talepleri 101 9.2.1. Görev Statüsü Kapsamında Şahsî Tazminat Talepleri 101 9.2.2. Görev Statüsü Dışındaki Şahsî Tazminat Talepleri (Cemile Ödemesi, Ex Gratia Payment) 104 10. NATO KSA’DA YER ALAN DİĞER HÜKÜMLER 106 10.1. Kabul Eden Devletin İç Hukukuna Saygı Gösterme Kuralı 106 10.2. Kabul Eden Devlet Ülkesine Giriş-Çıkışlar 110 10.3. İstenmeyen Kişi İlan Etme ve Sınırdışı etme Kararı 114 10.4. Motorlu Vasıtalar ve Sürücü Belgeleri 116 10.5. Üniformaların ve Sivil Kıyafetlerin Giyilmesi 119 10.6. Silah Taşıma ve Bulundurma 121 10.7. Kuvvet (Zor) Kullanma Yetkisi 123 10.8. Meşru Müdafaa 124 11. ÇEŞİTLİ DEVLETLER VE ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN AKDETTİKLERİ KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARI 127 11.1. Afganistan 127 11.2. Almanya 131 11.2.1. Bonn Kuvvetler Statüsü Anlaşması 132 11.2.2. 1954 Federal Almanya Kuvvet Bulundurma Konvansiyonu 135 11.2.3. German Supplementary Agreement (Alman Munzam Anlaşması) 136 11.3. Amerika Birleşik Devletleri 138 11.4. Irak 141 11.4.1. Çöl Fırtınası Operasyonu ve Kuvvetler Statüsü Anlaşmaları 141 11.4.2. Irak’ın İşgali ve İşgal Otoritesinin 17 Nolu Emirnamesi 142 11.4.3. Özel Askeri Şirketler ve Blackwater Olayı 143 11.4.4. İşgal Emirnamesinin İlgası ve Yeni Kuvvetler Statüsü Anlaşması Rejimi 147 11.5. Japonya 152 11.5.1. Japon Yayılmacılığından Kayıtsız Şartsız Teslime Giden Yol 152 11.5.2. Japonya’nın Kayıtsız Şartsız Teslimi ve İşgal İdaresinin Kurulması 155 11.5.3. Japonya’da İşgal İdaresinin Sona Ermesi ve Kuvvetler Statüsü Anlaşmaları 156 11.5.4. Japon-ABD Uygulamasından Örnek Vakalar 162 11.6. Güney Kore 164 11.6.1. Paylaşılamayan Kore Ülkesi: Rus-Japon Harbi ve Kore Üzerinde Japon Sömürge İdaresi 164 11.6.2. Kore’de İki Ayrı Devletin Kurulması 166 11.6.3. Kore-ABD Uygulama Anlaşması 166 11.6.4. Kore Savaşı, Kuvvetler Statüsü Anlaşmaları ve Örnek Vakalar 167 11.6.5. Güney Kore-ABD Uygulamasında Adil Yargılanma Teminatları 177 11.7. Çin 179 11.7.1. Çin Cumhuriyeti ve Kuvvetler Statüsü Anlaşmaları 180 11.7.2. Çin Halk Cumhuriyeti’nin ABD Tarafından Tanınması ve ÇC-ABD KSA’nın Yürürlükten Kalkması 188 11.8. Türkiye 190 11.8.1 Asker Gönderen Devlet Olarak Türkiye 190 11.8.2. Asker Kabul Eden Devlet Olarak Türkiye: Türk Topraklarındaki ABD Askerleri Örneği 198 11.9. Kıbrıs Adası 239 11.9.1. 1960 Tarihli Kıbrıs Kuvvetler Statüsü Anlaşması Rejimi 240 11.9.2. Kıbrıs KSA’nın Değişen Vakalar Karşısında İmtihanı 245 11.9.3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kurulmasının Doğurduğu Kuvvetler Statüsü Meseleleri 249 11.10. Suriye 251 11.11. Libya 253 11.12. Birleşmiş Milletler Teşkilatı 259 11.12.1. BM Barışı Koruma Operasyonu Mensuplarının Durumu Hakkında Cari Olacak Pozitif Uluslararası Hukuk Kuralları 264 11.12.2. Birleşmiş Milletler Model Kuvvetler Statüsü Anlaşması 266 11.12.3. Bir Kuvvetler Statüsü Anlaşmasının Yokluğunda BM Kuvvetlerinin Statüsü 272 11.12.4. BM Model Katkı Anlaşması (UN Model Contribution Agreement) 275 11.12.5. BM Barışı Koruma Operasyonu Mensuplarının Uluslararası Hukuka Göre Bağışıklığı 277 12. MEVCUT ULUSLARARASI VESİKALARA ATIFLA KUVVETLERİN STATÜSÜNÜ BELİRLEMEK 281 12.1. BM Görevdeki Uzmanlar Statüsü (Experts on Mission Status) 281 12.2. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’ndeki İdari ve Teknik Personel Statüsü (Administrative and Technical Status) 283 12.2.1. Ceza ve Hukuk Davaları Bakımından Bağışıklık 284 12.2.2. Sosyal Güvenlik ile İlgili Hükümler 287 12.2.3. Vergi ve Resimlere dair Hükümler 288 12.2.4. Kamu Hizmeti ve Askerî Tekalif ile İlgili Hükümler 289 13. ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ VE KUVVETLER STATÜSÜ ANLAŞMALARI 290 13.1. Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Yargı Yetkisi 290 13.2. Roma Statüsü’ne Taraf Olmayan Devletlerin UCM Hakkında Kaygı ve Tutumları 292 SONUÇ 297 EKLER 303 1. Kuzey Atlantik Andlaşması 303 2. Yunanistan ile Türkiye’nin Kuzey Atlantik Andlaşmasına Katılmasına Dair Protokol 306 3. Agreement between the Parties to the North Atlantic Treaty regarding the Status of their Forces 307 4. Convention entre les Etats parties au Traité de l'Atlantique Nord sur le statut de leurs forces 322 5. Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler arasında, Kuvvetlerin Statüsüne dair Sözleşme 337 6. 6375 Sayılı kanunla tasdik edilen “Kuzey Atlântik Antlaşmasına Taraf Devletler arasında Kuvvetlerinin Statüsüne dair Sözleşme”nin VII nci maddesinin 3a(ii) bendi ile VIII nci maddesinin tatbik ve tadiline dair Kanun 351 7. Görev Belgesine İlişkin 24.09.1968 Tarihli Notalar 352 8. Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Daîr Sözleşme 357 KAYNAKÇA 365 -------------------- ABSTRACT Status of forces agreements (SOFAs) are usually concluded when a State sends its troops to a foreign country. SOFAs mostly are bilateral agreements however they might take different forms such as “exchange of notes”, or names as in “memorandum of understandings”. Moreover, they might be formulated as multilateral agreements as in the example of NATO SOFA. Status of forces agreements are neither military assistance agreements nor do they necessarily prescribe the mandate of a force. A State’s right to station its forces in another country, which is referred to as ius ad praesentiam, is not prescribed by a SOFA. To the contrary, SOFAs regulate the legal status of the forces while in a receiving State (ius in praesentia). This study aims to analyse bilateral and multilateral examples of SOFAs. To that end, the study starts the regime of NATO SOFA, bilateral SOFA experiences of States (i.e.: Afghanistan, Germany, Turkey, Japan, South Korea, the USA etc. with other States). Finally, status of UN peacekeepers is handled followed by the jurisdiction of International Criminal Court over foreign military personnel. TABLE OF CONTENTS ABSTRACT (IN TURKISH) i ABSTRACT ii ABBREVIATIONS iii TABLE OF CONTENTS v 1. INTRODUCTION 1 2. THE CONCEPT OF STATUS OF FORCES AGREEMENTS 3 3. HISTORY OF STATUS OF FORCES AGREEMENTS 7 4. THE FORM OF STATUS OF FORCES AGREEMENTS AND APPLICABLE LAW 13 5. CONTENTS OF STATUS OF FORCES AGREEMENTS AND BASIC CONCEPTS 18 5.1. Sending State 20 5.2. Receiving State (Accepting or Host State) 20 5.3. Military Authorities of the Sending State 21 6. North Atlantic Treaty Organization (NATO) 22 7. The Future of NATO and PESCO 25 8. Jurisdiction under NATO SOFA 28 8.1. Jurisdictin Ratione Loci 28 8.2. Jurisdictin Ratione Personae 32 8.3. Jurisdictin Ratione Temporis 34 8.3.1 Force 34 8.3.2. Civilian Component 45 8.3.3. Dependent 54 8.3.4. Status of Personnel of Private Military Companies 59 8.3.5. Does the Personnel of Private Military Companies Always Remain as Civilian? 61 8.4. The Distribution of Jurisdiction between States 65 8.5. General Principles Governing Jurisdiction in NATO SOFA 67 8.6. Exclusive Jurisdiction under NATO SOFA 70 8.6.1. Exclusive Jurisdiction of Sending State 70 8.6.2. Exclusive Jurisdiction of Receiving State 74 8.7. Concurrent Jurisdiction 75 8.7.1. Primary Jurisdiction of Sending State 76 8.7.2. Primary Jurisdiction of Receiving State 87 8.8. Waiver of Primary Jurisdiction and its Legal Consequence 88 8.9. Fair Trial Guarantees under NATO SOFA 92 9. THE REGIME OF COMPENSATION UNDER NATO SOFA 94 10. OTHER PROVISIONS OF NATO SOFA 106 11. BILATERAL AND MULTILATERAL EXAMPLES OF SOFAs 127 11.1. Afghanistan 127 11.2. Germany 131 11.3. United States 138 11.4. Iraq 141 11.5. Japan 152 11.6. South Korea 164 11.7. China 179 11.8. Turkey 190 11.9. Island of Cyprus 239 11.10. Syria 251 11.11. Libya 253 11.12. United Nations 259 12. DEFINING STATUS OF FORCES WITH REFERENCE TO INTERNATIONAL LEGAL DOCUMENTS 281 12.1. Experts on Mission Status 281 12.2. Administrative and Technical Status 283 13. THE INTERNATIONAL CRIMINAL COURT AND STATUS OF FORCES AGREEMENTS 290 CONCLUSION 297 ANNEXES 303 REFERENCES 365