Akademik Veri Yönetim Sistemi
Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.6, sa.2, ss.230-256, 2019 (Hakemli Dergi)
Öz Anadolu 1018-1192 yılları arasında büyük çoğunluğu göçebe hayat yaşayan Türkmenlerin göçüne maruz kaldı. Begler ve sultanlar kurumsal olmayan siyasi yapılar oluştururken, Anadolu’ya göç eden yerleşik Müslüman Türkler ve diğer Müslümanlar siyasi olmayan kurumsal yapılar oluşturdular ve inşa faaliyetlerinde bulundular. Bu kurumsallaşma ve inşa faaliyetlerinin başlaması ve yaygınlaşması bölgelere göre değişmektedir. Danişmendli Begliği’nin hakimiyeti altındaki şehirlerde XI. yüzyılın sonlarında başlamakta, XII. yüzyılın ortalarına kadar birkaç yapı ile öne çıkmakta, XII. yüzyılın ortalarından itibaren görece artmaktadır. Diğer beglikler ve Türkiye Selçukluları’nda ise XII. yüzyılın ortalarına kadar bir yapılaşma görülmezken XII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yapılaşma görülmeye başlamaktadır. Bunda Türkiye Selçukluları ve begliklerin dışarıya karşı ve kendi aralarında verdikleri mücadelenin belirleyici olduğu tahmin edilmektedir. Bu mücadeleler askerileşmeyi artırmış ve gelirlerin büyük kısmının asker olarak istihdam edilen Türkmenlere aktarılmasına sebep olmuş olmalıdır. Göçebelerin özellikle Türkiye’nin batı bölgesine Türkiye Selçukluları hakimiyetindeki bölgeye yığılması Türkiye Selçukluları’nın siyasi ve askeri olarak gücünü artırırken göçebelerin baskısına daha fazla maruz kalmasına, bu da bölgede yapılaşmanın gecikmesine ve seyrekleşmesine neden olmuştur. Artuklu Begliği hakimiyeti altındaki şehirlerde XII. yüzyılın ikinci yarısındaki yapılaşmanın, Türkiye’nin diğer şehirlerine nazaran daha zengin olduğu dikkati çekmektedir. Bunda bu şehirlerdeki yerleşik Müslümanların yoğunluğunun da etkili olduğu tahmin edilmektedir. Yapılaşmanın zamana göre dağılımı siyasi olmayan kurumsal yapıların siyasi yapılardan bağımsız olarak ortaya çıktıklarını göstermektedir. Fakat niteliğinde siyasi yapının gücü ve yerleşiklikle ilişkisinin belirleyici olduğu söylenebilir. Çalışma, 1192 öncesine ait cami, medrese ve sarayların inşa zamanlarının tespiti esasına dayanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Türkiye Selçukluları, Anadolu Beglikleri, kitabe, cami, medrese, saray, kurum, göçebeleşme, kurumsallaşma
Abstract Anatolia underwent the migration of Turkmens who mostly lived a nomadic life between the years 1018-1192. While lords and sultans created non-institutional political structures the settled Muslim Turks and other Muslims who migrated to Anatolia formed non-political institutional structures and engaged in structuring activities. The beginning and becoming prevalent of this institutionalization and structuring activities change according to the regions. It begins at the end of the XIth century in cities under the Danishmends Beglik, becomes prominent with some structures in the first half of the XIIth century and the concentration is in the second half of the XIIth century. A structuring is not seen in the first half of the XIIth century in other begliks and Seljuks of Turkey and structuring starts in the second half of the XIIth century. It is speculated that the fight put up by the Seljuks and beyliks of Turkey between themselves and outwards is determinative in this. These fights must have increased militarization and caused the transfer of a significant part of the revenues to the Turkmen who were employed as soldiers. While the accumulation of nomads in the western regions of Turkey, in the region under the domination of Seljuks increased the military power of the Seljuks of Turkey it cause it to be more exposed to the pressure of the nomads and this caused a delay and rarefaction in structuring in the region. It attracts attention that the structuring in the cities under the domination of Artuklu Beylik is richer compared to the other cities of Turkey in the second half of the XIIth century. It is speculated that the concentration of Muslims settled in these cities also has an influence on this. The distribution of structuring by time indicates that the non-political institutional structures emerged independent of the political structures. However, it can be said that the power of the political structure and its relation with sedentariness is determinative in its characteristics. The study is based on the determination of the establishment of mosques, madrasahs and palaces before 1192. Keywords: Seljuks of Turkey, Anatolian Begliks, epigraphy, mosque, madrasah, palace, institution, nomadization, institutionalization, structuring activity