Akademik Veri Yönetim Sistemi
İslam Düşünce Atlası 6. cilt, İbrahim Halil Üçer, Editör, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., Konya, ss.2037-2045, 2017
Osmanlı devletinin kültürel, iktisadi, siyasî ve askerî egemenliğini kaybetmesi ile Batı (Kıta ve Ada Avrupası) kökenli modern düşüncenin küresel ölçekte etkinliğini artırması, tarihsel süreçte aynı kesite denk geldiği gibi bu iki olgu arasında sebep-sonuç ilişkileri de söz konusudur. Bu dönemde modern düşüncenin çeşitli versiyonlarının etkisi ile İslâm toplumunda önce askeri kurumlarda başlayan ıslahat ve tecdit hareketleri giderek bürokrasi, devlet yapılanması, eğitim sistemi, kültür ve ilim dünyası gibi alanlara da sirayet etmiştir. Gerileme ve yenilmenin sebepleri ve çözümleri üzerine kafa yoran aydınlar ve ulema arasında bütünüyle Batılılaşmayı önerenler olduğu gibi bütünüyle Batı karşıtı olmayı önerenler de olmuştur. Bu iki aşırı uç arasında konumlanan çoğunluk ise Batı karşısında direnme ile bu yeni döneme uyum sağlama arasında bir denge kurmaya çalışmışlardır. Bu zorlu arayış döneminde söz konusu dengeyi sağlamak üzere ulema arasında geleneğe yönelik yoğun eleştiri ve sorgulama hamleleri dikkat çekicidir. Halk dindarlığı, tevekkül ve kader anlayışı gibi hususlara yoğunlaşan bu eleştiri ve sorgu giderek İslâmî ilimlerin hiyerarşik yapısını da içerecektir. Klasik dinî ilimlerin yapısının İslâm’ın özünde mevcut olan dinamizmi aşındırdığı ve Müslüman toplumu atalete sevk ettiği yönündeki eleştiri temasını dönemin aydın ve âlim pek çok simasında görmek mümkündür.