Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sa.29, ss.77-106, 2013 (Hakemli Dergi)
Afyonlu bir macun türü olan Rahîkî macunu, 16.
yüzyılda yaşamış bir şair olan Yusuf Sinan Rahîkî tarafından icat edildi.
Yaklaşık 250 yıl boyunca aynı aileden gelenler tarafından İstanbul
Mahmutpaşa’daki dükkânda imalat ve satışı yapıldı. Osmanlılarda tüketilen pek
çok macun gibi şifa ve ilaç maksadıyla imal edilmişti. İstanbul içinde ve
dışında “Rahîkî berşi” adıyla meşhur oldu. 1783 yılında, dükkân sahibi
Rahîkî-zâde Mustafa Efendi evlatsız olarak vefat etti. Bunun üzerine, yeni
gelir kaynakları yaratma çabasında olan devlet, macunhaneyi devletleştirerek
mukataa haline getirdi. Gelirini “esham” yöntemiyle hisseler halinde,
işletmesini ise “malikâne” yöntemiyle ve kayd-ı hayat şartıyla taliplilerine
sattı. Macunhane, 1790 yılından itibaren zarar etmeye başladı. Savaşlar, artan
maliyetler ve azalan tüketim, macun imalini giderek düşürdü ve geliri de
azalttı. İşletmeciler ve devlet tarafından yıllarca ayakta tutulmaya çalışıldı.
Fakat 1831 yılında, işletmecisinin borcuna karşılık bir sarrafa satıldı. Bu
çalışma, bir zamanlar İstanbul’da çok rağbet görmüş, halkın bildiği ve
tiryakilerinin aradığı bir ürün olan Rahîkî macununu ve macunhanesini tanıtmayı
amaçlamaktadır.
Rahîkî paste, which was a paste type of opiate, was
invented by Yusuf Sinan Rahîkî, a poet of the 16th Century. His family and
descendants produced and sold Rahîkî paste around 250 years in a store at
Mahmutpaşa. The paste, which was famous as Rahîkî berşi, was producing for the purposes of medicine and
healing, like others. When the storekeeper Rahîkî-zâde Mustafa Efendi died in
1783 without heir, the state, was in need of new revenues, confiscated the
plant and transformed into a muqataa.
Its’ revenues and the management were sold as shares to claimants for life.
Arising costs and decrease in consumptions affected the paste production and
income negatively and the plant started to make loss after 1790. Although
keepers and the state tried to keep it survive the plant was sold to
moneylenders in return of the keepers’ debts in 1831. The article tries to
introduce famous and desirable Rahîkî paste and its’ plant in Istanbul once.