İstanbul'da Bir Afyonlu Macun İşletmesi: Berş-i Rahiki Macunhanesi (1783-1831)


Creative Commons License

Uluskan M.

Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sa.29, ss.77-106, 2013 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Basım Tarihi: 2013
  • Dergi Adı: Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: MLA - Modern Language Association Database, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.77-106
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Afyonlu bir macun türü olan Rahîkî macunu, 16. yüzyılda yaşamış bir şair olan Yusuf Sinan Rahîkî tarafından icat edildi. Yaklaşık 250 yıl boyunca aynı aileden gelenler tarafından İstanbul Mahmutpaşa’daki dükkânda imalat ve satışı yapıldı. Osmanlılarda tüketilen pek çok macun gibi şifa ve ilaç maksadıyla imal edilmişti. İstanbul içinde ve dışında “Rahîkî berşi” adıyla meşhur oldu. 1783 yılında, dükkân sahibi Rahîkî-zâde Mustafa Efendi evlatsız olarak vefat etti. Bunun üzerine, yeni gelir kaynakları yaratma çabasında olan devlet, macunhaneyi devletleştirerek mukataa haline getirdi. Gelirini “esham” yöntemiyle hisseler halinde, işletmesini ise “malikâne” yöntemiyle ve kayd-ı hayat şartıyla taliplilerine sattı. Macunhane, 1790 yılından itibaren zarar etmeye başladı. Savaşlar, artan maliyetler ve azalan tüketim, macun imalini giderek düşürdü ve geliri de azalttı. İşletmeciler ve devlet tarafından yıllarca ayakta tutulmaya çalışıldı. Fakat 1831 yılında, işletmecisinin borcuna karşılık bir sarrafa satıldı. Bu çalışma, bir zamanlar İstanbul’da çok rağbet görmüş, halkın bildiği ve tiryakilerinin aradığı bir ürün olan Rahîkî macununu ve macunhanesini tanıtmayı amaçlamaktadır.

Rahîkî paste, which was a paste type of opiate, was invented by Yusuf Sinan Rahîkî, a poet of the 16th Century. His family and descendants produced and sold Rahîkî paste around 250 years in a store at Mahmutpaşa. The paste, which was famous as Rahîkî berşi, was producing for the purposes of medicine and healing, like others. When the storekeeper Rahîkî-zâde Mustafa Efendi died in 1783 without heir, the state, was in need of new revenues, confiscated the plant and transformed into a muqataa. Its’ revenues and the management were sold as shares to claimants for life. Arising costs and decrease in consumptions affected the paste production and income negatively and the plant started to make loss after 1790. Although keepers and the state tried to keep it survive the plant was sold to moneylenders in return of the keepers’ debts in 1831. The article tries to introduce famous and desirable Rahîkî paste and its’ plant in Istanbul once.