Afet ve Toplumsal Cinsiyete Sosyolojik Bir Bakış

Afetlerin engellenmesi mümkün olmasa da, bireysel ve toplumsal yaşamdaki yıkıcı etkilerini sınırlandırmanın ve afet riskini azaltmanın değeri açıktır. Bu bağlamda, son on yıllarda afetlere sosyolojik açıdan yaklaşımda önemli değişim ve dönüşümler dikkat çekmektedir. Bugün afete yaklaşımda en belirgin farklılıkları yaratan adımların son otuz yıl içinde atıldığı izlenebilmektedir. Öncelikle, 1990’lar Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Doğal Afet Etkilerini Azaltma On Yılı olarak belirlenmiştir. Ardından da 2005-2015 yılları arası Doğal Afet Risk Azaltma On Yılı olarak ilan edilmiştir. 90’lardan 2000’lere geçişte afetin etkisini azaltma amacından bir adım öteye geçilerek hedefin, afet riskini azaltma önceliğine doğru değiştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 90’lı yıllardan itibaren özellikle toplumsal cinsiyet boyutu afet çalışmalarına dahil edilmiştir. Bu açıdan özellikle Hyogo Çerçeve Eylem Planı 2005,[1] Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi[2] ve CEDAW Komitesi 37 No’lu Genel Tavsiyesi,[3] uluslararası düzeyde, kadınlar ve kız çocuklarının yanı sıra toplumsal cinsiyete dayalı olarak zarar görebilecek tüm risk gruplarını gözeterek konunun ele alınmasını sağlayan belgelerdir ve bu açıdan önemli kazanımlar olarak değerlendirilmektedirler. Ülkeler bazında merkezi ya da yerel düzeyde, resmi kurumların ve STK’ların düzenledikleri politika belgelerinin, kılavuzların ve akademik alanda toplumsal cinsiyete duyarlı afet çalışmalarının ortaya çıkması ve gelişmesi, yukarıda değinilen bu üç uluslararası çerçeveyi temel alarak gerçekleşmiştir. Diğer bir deyişle, uluslararası kuruluşların yaklaşımlarıyla, akademi ve bilim dünyasında da konuya odaklanan araştırmaların paralel biçimde ilerlediği görülmektedir.

Öte yandan, afet risk yönetimi sürecine, toplumsal cinsiyet perspektifini entegre ederek bilinçlendirme, savunuculuk çalışmaları geliştirme ve afet risk yönetimiyle ilgili mevzuat düzenlemede, toplumsal cinsiyetin ana akımlaştırılması, günümüzde çok az sayıda ülkede geçerlik kazanabilmiştir. Türkiye’nin de aralarında olduğu pek çok ülke bu konuda oldukça yetersiz bir noktada bulunmaktadır.[4] Öyle ki, Türkiye’nin afet ve özellikle deprem riskini yönetmede, hem yaklaşıma hem de uygulamaya ilişkin farklı başlıklarda önemli eksikleri olduğu açıktır. Ayrıca, bu süreci etkin ve verimli kılmanın vazgeçilmez koşulunun, planlanacak ve hayata geçirilecek tüm adımlarda toplumsal cinsiyet eşitliğini gözetmek olduğu artık bilindiği halde, ülkemizdeki düzenleme ve uygulamalar bütünsel bir toplumsal cinsiyet eşitliği perspektiften yoksundur.