AMASYA BİMARHANESİ’NİN TAMAMLANAMAYAN TAÇKAPISI


Creative Commons License

İnan Ocak Z., Tanyeli G.

METU JOURNAL OF THE FACULTY OF ARCHITECTURE = ODTÜ MIMARLIK FAKÜLTESI DERGIS, cilt.36, sa.2, ss.221-246, 2019 (AHCI)

Özet

1308 yılında İlhanlılar zamanında yapılmış olan Amasya Bimarhanesi, mimarlık tarihi araştırmalarında sıkça konu olmuş Anadolu’daki önemli anıtsal yapılardan birisidir. Selçuklu medrese geleneğini sürdürdüğü kabul edilen yapının plan özellikleri ve taçkapısındaki zengin bezemeleri, yapıyı çağdaşları arasında özel kılmaktadır. Yapının önemi sadece mimarlık tarihi kapsamında olmayıp, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin onarım tarihinin bir belgesi sayılabilecek bir koruma sürecine konu oluşudur. 20. yüzyıl ortasında yapılan onarımından dolayı birçok çalışmada yer bulmuştur. Bu onarımda taçkapısının eksik kısmı, diğer taçkapı örneklerinin hepsinde olduğu gibi eksik taşları tamamıyla bütünlenmemiştir. Bunun yerine taçkapının yalnız bir köşesinden kademeli olarak tamamlama yapılmıştır. Başka örneği olmayan bu tamamlama yaklaşımının sadece dönemi bağlamında değil, günümüz için de geçerli olan modern bir koruma yorumu taşıdığı kabul edilmektedir. Bu onarım, dönemin Eski Eserler ve Müzeler Müdürlüğü Abideler Şubesi Müdürü Ali Saim Ülgen tarafından yapılmıştır. Son yıllarda Ali Saim Ülgen’in kişisel arşivinin erişilebilir hale gelmesi sayesinde yapının onarımı ile ilgili yeni bilgiler elde edilebilmektedir. Bimarhane’nin onarımının bilinenden farklı bir kurguda olduğu ortaya çıkmıştır. Ali Saim Ülgen’in taçkapının her eksik taşını tamamlamak istediği hatta bezemelerin bile yeniden yapılmasını hedeflediği görülmektedir. Yapmak istediği işler, onarım için hazırladığı keşif belgelerinden öğrenilmektedir. Bu zamana kadar bilinenin aksine, Ali Saim Ülgen’in Viollet le Duc’ü hatırlattığı üslupsal bütünleme niyetinin nasıl oluştuğu tam olarak aydınlatılamamaktadır. Onarım sürecinde işi alan müteahhitle yaşanan sorunlar dikkate alındığında, işin hedeflendiğinden farklı bir şekilde gerçekleşmesinin arkasında birçok ihtimal vardır. Eldeki veriler ışığında, Bimarhane’nin taçkapısının benzeri taçkapılardaki tekrar eden bezemelerden farklı bir kompozisyona sahip olması Ali Saim Ülgen’in deneme olarak işe başladığı fikrini akla getirmektedir. Bu çalışmada Ülgen’in arşivinden elde edilen yeni bilgiler ışığında yapının onarım tarihinin 1948-51 yılları onarım sürecinde taçkapının bütünleme uygulaması anlatılmaktadır.