Osmanlı son dönemi münevver bürokratlarından biri olan Mehmed Şemseddin Paşa’nın kitapları, vefatına müteakip oğlu Orhan Şemseddin Bey’e kalmıştı. Mali sıkıntılar yaşayan Orhan Şemseddin Bey, zaruri ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kitapların bir kısmını sattı. Orhan Şemseddin Bey, üç bin kadar el yazması ve basma kitabı da Maarif Nezaretine satmak için teşebbüste bulundu. Doğu’dan Batı’ya değişik kültür havzalarından, Farsça’dan Fransızca’ya farklı dillerden ve tasavvuftan riyaziyata kadar muhtelif konularda koleksiyonlardan kıymetli birçok eseri bünyesinde barındıran kitaplar, Maarif Nezaretinin alım için yeterli bütçesi olmaması nedeniyle satın alınamadı. Orhan Şemseddin Bey’in bu girişiminden sonra; söz konusu kitapların ne kadarının, hangi fiyata, nerelerde satıldığı tespit edilememekle birlikte, bahsi geçen kitapların küçük bir kısmına Türkiye Yazma Eserler Kurumu Millet Yazma Eser Kütüphanesinde ulaştık. Bu makale, yarım asırlık ömrün semeresi bir şahsi kütüphanenin hüzünlü serencamını anlatmanın yanında, Mehmed Şemseddin Paşa’nın entelektüel biyografisine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Makale aynı zamanda kütüphane envanterinin biyografik analiz yapmaya ne kadar imkân verdiğini tartışmaya açmaktadır. Bu çalışmanın önemli sonuçlarından biri de Türkiye’deki en zengin Bâbî/Bahâî koleksiyonunu ortaya çıkarmasıdır.
After the death of Mehmed Şemseddin Pasha, a prominent intellectual bureaucrat of the late Ottoman period, his personal library was inherited by his son, Orhan Şemseddin Bey. Facing financial difficulties, Orhan Şemseddin Bey sold part of the collection to meet his basic needs. He also attempted to sell approximately three thousand manuscripts and printed books to the Ministry of Education. However, the Ministry was unable to purchase the collection due to budget constraints. The books, which included valuable works from a wide range of cultural zones, languages (from Persian to French), and subjects (from Sufism to mathematics), were dispersed. Although it is unclear how many books were sold, at what price, or to whom, a small portion of the collection can be traced to the Millet Manuscript Library of the Türkiye Manuscripts Institution. This article aims to shed light on the tragic fate of this personal collection, which represented the intellectual accumulation of a lifetime, and to contribute to the intellectual biography of Mehmed Şemseddin Pasha. Additionally, it explores the extent to which library inventories can support biographical analysis. One of the article’s key findings is the discovery of the richest Babi/Bahai collection in Türkiye.
