Akademik Veri Yönetim Sistemi
Dârüsselâm Kudüs, Nihal Sahin Utku, Editör, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul, ss.374-394, 2025
Özet
Kubbetü’s-Sahre’deki
Kanat Motifleri: Sembolizm ve Sanatsal İfade
Bu makale,
İslam sanatının erken dönem şaheserlerinden biri olan Kubbetü’s-Sahra’daki
kanat motiflerini tarihî, sembolik ve estetik bağlamda incelemektedir. Yapının
mimari süslemeleri arasında yer alan bu motifler, sadece dekoratif değil, aynı
zamanda teolojik ve siyasi anlamlar içermektedir. Kanat sembolünün
kökenleri Antik Mısır, Mezopotamya, Pers, Bizans ve Sâsânî kültürlerine kadar
uzanır; bu kültürlerde kanat, ilahî güç, ruhsal yükseliş, koruma ve
hükümranlık gibi kavramlarla ilişkilendirilmiştir.
Kubbetü’s-Sahra’nın
kasnak ve pencere aralıklarında yer alan mozaiklerdeki kanat
motiflerinin, genellikle vazodan yükselen bitkisel kompozisyonlar ve taç
tasvirleriyle birlikte işlendiği görülür ki bu düzenlemeler “hayat ağacı”
veya “iktidar sembolü” olarak değerlendirilebilir. Bu soyut biçimlerin, İslâm
anikonizmi çerçevesinde düşünüldüğünde, figüratif temsilden kaçınılarak
semavî bir mesajın estetik bir dile dönüştüğü görülür.
Eserde
görülen kanat ve taç birlikteliği, Emevî halifesi Abdülmelik b. Mervân’ın
siyasî meşruiyetini vurgulayan bir unsur olarak tasavvur edilmiştir. Yapı
Kâbe’ye alternatif olarak yapılmış bir hac merkezi değil, İslâm’ın tevhidî
ve evrensel mesajını Kudüs merkezli olarak ifade eden bir abidedir. Sonuçta
buradaki kanat motifleri, Sâsânî sembolizmi ile teolojik anlamın bir sentezini
olarak ortaya çıkmıştır.