Öz

Kültürel mirasın taşıyıcısı olan el sanatları geçmişten geleceğe aktarılan maddi ve manevi değerlerin bütünüdür. Kültür varlıklar farklı bölgelerde ve farklı coğrafi koşullarda yaşayan insanların yaşam tarzlarına göre biçimlenmektedir. Zamanla gelişen, gelenek olarak devam eden unsurlar beraberinde kültürel değerleri meydana getirmiştir. Bu kültürel değerler sanatla birleşerek duygu ve düşüncelere göre farklılıklar göstererek zengin ve geniş bir yelpaze oluşturmuştur. El sanatları bir milletin kültürünü ifade eden en anlamlı belgeler olarak görülebilir. Aynı zamanda usta çırak ilişkisi ile devam ettirilebilen üreten kişinin el emeği ile özgünlük ve karakter ortaya konularak oluşturulan kültürel varlıkların bütünüdür. Kültürel miras içerisinde önemli bir yere sahip olan yazmacılık sanatı tarihsel süreç ve değerler içerisinde doğup gelişen bir halk sanatıdır. Anadolu’da gelişen ve pek çok medeniyete ev sahipliği yaparak Türk halkının elinde kendine özgü sanat anlayışı ile yoğrulmuş ve toplumun vazgeçilmez bir eşyası olarak kendini kabul ettirmiştir. Halkın sanatı olan yazma, kullanılan desenler ve renkler ile pek çok farklı alanda da halkın yaşantısını yansıtmıştır. Yazmacılık sanatı, pamuklu kumaşların yüzeyine fırçayla, ağaç kalıplarla veya her iki yöntemle oluşturulan usta çırak ilişkisi ile sürdürülebilen geleneksel el sanatlarından birisidir. Yapılan arkeolojik kazılar ve yazılı kaynaklar kapsamında yazmacılık sanatının bir baskı tekniği olduğu görülmüştür. Arkeolojik araştırmalar sonucunda Paleotik dönemde mağra duvarlarındaki el izleri ardından mum ve kilden yapılan kalıplar bu duruma örnek teşkil etmektedir. Ayrıca Anadolu topraklarında Çatalhöyük kazılarında elde edilen mühürlerinde, yazmacılığın baskı ile yapılan ilk örnek bulguları olarak değerlendirilebilinir. Yazmacılık sanatının merkezi olarak görülen Orta Anadolu’nun uygarlık yönü ile zengin olan Tokat ilinde bu sanatın yaklaşık olarak yediyüz yıllık bir geçmişi ile türünün en güzel örneklerine sahip olduğu görülmüştür. Coğrafi açıdan son derece verimli topraklara sahip olan ilde doğadan esinlenerek özellikle bitkisel motifler kalıp ustalarının başarılı kompozisyonları ile kumaş üzerine basılmıştır. Meyve çeşidi bol olan Tokat’ın bu özelliği yazma desenlere konu olarak kaynak teşkil etmiştir. Desenler ağaç kalıplara kalıp ustasınca bir nakış gibi işlenerek oluşturulmuştur. Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ticari, ekonomik kaygılar ve yaşam koşulları gibi pek çok etken el sanatlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Bu çalışmada teknolojinin gelişmesiyle birlikte pek çok el sanatında olduğu gibi yazmacılık sanatında da geleneksel yöntemlerinin kaybolmaya başlaması durumundan yola çıkılmıştır. Bu kapsamda kaybolmakta olan yerel ve kültürel değerlerin araştırılması, geleneksel yöntemlerle sanatını sürdürmeye çalışan ustaların çalışmalarına destek verilmesi maddi kültür ürünlerine ait mirasın belgelenmesi, kültürümüzü yansıtan değerlerin korunması ve gelecek nesillere kaynak oluşturması amacı hedeflenmiştir. Zira ulusal değerlerin korunması gelenek ve göreneklerin yaşatılması ve sürdürülebilmesi gelecek için önem arz etmektedir. Bu araştırmada Tokat ili yazmacılık sanatında kullanılan teknikler ile elvan işi ağaç baskı kalıp desenlerinin motif ve kompozisyon özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yazmacılık Sanatı,  Tokat,  Geleneksel Sanat,  Ağaç Kalıp,  Elvan Baskı