MILLI FOLKLOR: INTERNATIONAL AND QUARTERLY JOURNAL OF FOLKLORE, cilt.17, sa.134, ss.27-38, 2022 (AHCI)
Dede Korkut Destanlarında savaş ve antlaşmaları gerçekleştiren dolayısıyla en çok çatışmaya giren ve
öldüren karakterlerden biri Kazan’dır. Makale, Salur Kazan’ın başkarakter olarak yer aldığı beş destan metnindeki öldürme eylemlerine, gerektiğinde diğer destanlardan örneklerle de destekleyerek, odaklanmaktadır.
Kazan düşman ve av öldürür, ihanet ettiğini düşündüğü beyleri öldürür, oğlunu ya da başarısını gölgeleme
olasılığı olan destekçilerini öldürmeyi düşünür. Destanlarda öldürmeden başarılı olması olanaksız olan Kazan,
aynı zamanda sürekli ölüm tehdidi altındadır. Dolayısıyla Kazan destanlarında ölüm, birçok eylemden oluşan
olaylar dizisinin kaçınılmaz sonu olarak sunulur. Birçok cezalandırma seçeneği arasından Kazan’ın özellikle
öldürmeyi seçmesinin nedenlerinin belirlenmesi bu makalenin amacını oluşturur. Makalede, destanlardaki
olayların neden-sonuç bağlantılarından ve destan anlatıcısının verdiği ipuçlarından hareket edilerek, halkbilim, antropoloji, psikoloji, sosyoloji gibi bilim dallarının duygular, birey, toplum, çevre, soy, aile, dinsel –
büyüsel inanç gibi konularda ortaya koyduğu tezlerden hareketle Kazan’ın öldürme gerekçeleri sorgulanmaktadır. Toplum, soy, kötü kalıtım, inanç, toplumsal kurumlar/baskı, kişilik ve duygular, Kazan’ın öldürme
kararı almasının ve bu kararı uygulanmasının doğrudan nedenleri olarak saptanmıştır. Öldürmeye sevk eden
toplumsal nedenler şöyle sıralanabilir: Toplumsal baskıdan kaynaklanan utanç ve aşağılanma duyguları; kan
sorma ve yeminle somutlaşan baskı; Kazan’ın alp tipinin temsilcisi olması; Kazan’ın konumunu koruma
zorunluluğu; toplumun türler arası geçiş inancı ve düşmanlarla dolu tekinsiz çevre. Öldürmeye sevk eden
düşünce yapısı/zihin, Kazan’ın yüksek risk alma tutumuyla ilişkilidir ki ejderhayla yalnız başına savaşmak,
kendisine savaşta yardımcı olmayı isteyen çobanın desteğini reddederek tek başına düşmana saldırmak, kimliğini belli etmeden dostlarıyla vuruşmak gibi riskli eylemleri kolaylıkla göze alır. Kazan, korkusuz kişiliğiyle
aldığı riskler sonucunda yenilmez bir kahraman olduğunu gösterir ve efsanevi imgesi güçlenir. Kazan anlatılarındaki, çatışmayla başlayıp ölümle sonuçlanan olay akışını başlatan nedenlerinden bir diğeri de duygulardır.
Acı, kahır, üzüntü gibi duyuma bağlı duygular, Kazan’ı çatışmaya hazırlayan başlangıç duyguları olarak öne
çıkar. Nesnel yönelimler içeren korku/korkusuzluk ve öfke düşmanla vuruşma sırasında savaşanların fiziksel
gücünü arttıran itici duygular olarak işlevseldir. Ahlaki örüntülerle ilgili, daha karmaşık yönelimleri olan
kıskançlık ve intikam duygularıysa şiddetin ve ölümün temel nedenselliğini oluşturur. Kazan, statüsü gereği
ancak kendi denginde kişilerle ilgili kıskançlık duygusu yaşar. Kıskandığı kişiler annesi, oğlu veya eşidir.
Kıskançlık, utanç duygusuyla birlikte intikamı gerektirdiği için destanlarda açık bir öldürme gerekçesidir.
İnceleme sonunda, Dede Korkut anlatılarında utanç ve aşağılanmanın birer toplumsal temelli duygu olarak
baskı yarattığı, destan karakterlerinin bu duygulardan kurtulmak için öldürdüğü saptanmıştır. Dede Korkut’taki karakterlerin öldürmeyi seçme nedenleri evrensel bilimin öldürme/cinayet olgularıyla ilgili öne
sürdüğü tezlerle uyumludur. Fakat Dede Korkut’ta öldürme eyleminin nedeni olarak özellikle olumlu değerlere sahip toplumsal gerekçelerin ön planda olduğu görülür. Kazan özelinde bakıldığındaysa, onun yüksek risk
alma potansiyeline sahip kişiliği ve yenilik arayan mizacının asıl neden olduğu ileri sürülebilir.
One of the characters who make battles and treaties in Dede Korkut Epics is Kazan, thus, he is the one
who engages in conflicts the most and kills. Supported by examples from other epics when necessary, the
article focuses on the act of killing in the five epics in which Salur Kazan acts as the main character. Kazan
kills his enemies, kills his hunts, kills the rulers whom he thinks betray, and also thinks of killing his son or
supporters who are likely to overshadow his success. Therefore, death in Kazan epics is presented as the inevitable outcome of a series of events consisting of many actions. The aim of the article is to determine the
causes behind Kazan's choice to kill among many other options of punishment. Moving from the cause-effect
relations in epics and the clues provided by the epic narrator, in the article, the motives of Kazan for killing
are questioned with the help of theories from various disciplines such as folklore, anthropology, psychology,
and sociology on topics such as emotions, individual, society, environment, lineage, family, religious-magical
beliefs. Society, lineage, bad heritage, religion, social institutions/oppression, personality, and emotions can
be determined as the direct catalyst for Kazan's decision to kill and his implementation of this decision. Social
causes for Kazan’s killing are as follows: the shame and humiliation caused by social pressure; the pressure
embodied by vengeance and oaths; Kazan's being a representative of alp type; his imperative to preserve his
position; cross-species transitions and beliefs in the society; and the unwary environment full of enemies. The
mind-set/mind that prompts to kill is related to Kazan' high risk-taking attitude; thus, he easily takes risks such
as fighting the dragon alone, attacking the enemy alone by rejecting the shepherd who wants to assist him and
fighting with his friends without revealing his identity. As a result of the risks he takes his legendary image
becomes stronger. In Kazan narratives, emotions are other cause of storylines that start with conflicts and
result in death. Feelings such as pain, grief, and sorrow stand out as the initial emotions that prepare Kazan for
conflict. The feelings of fear/fearlessness and anger that have objective orientations are functional as driving
emotions that increase the physical strength of those who fight with the enemy during combat. Jealousy and
feelings of revenge, which are related to moral patterns and have more complex orientations, constitute the
main causality behind violence and death. At the end of the analysis, it is determined that in Dede Korkut
narratives, shame and humiliation are emotions with social bases, and they create pressure; therefore, the epic
characters kill to get rid of the burden of these social emotions. The causes why the characters in Dede Korkut
choose to kill are consistent with the theories on killing/murder put forward by universal science. However,
the social causes associated with positive social values are particularly on the foreground in Dede Korkut
epics. It can be claimed that Salur’s risk-taking personality and novelty seeking temperament are the real
cause why he kills.