Çeviribilimde Terminolojik Muğlaklık

Doğası gereği sosyal bilimlerin en önemli özelliklerinden biri, kavramların hem farklı disiplinlerde hem de zaman zaman aynı disiplin içinde farklı anlamlarda kullanılmasıdır. Sosyal bilimlerin bir alanı olan çeviribilim, dil ile ilgilenen bir alan olarak çeviri süreçlerinde ortaya çıkan karmaşıklıklarla karakterize disiplinler arası bir yaklaşım benimsemektedir. Bir bilim dalı olarak Türkiye’de çeviribilim, gelişimi sırasında terminolojisinin önemli bir kısmını diğer dillerin etkisiyle oluşturmuştur. Ancak ne var ki çeviribilimde kullanılan terminolojide bazı belirsizlikler ve muğlaklıklar mevcuttur. Çeviribilim terminolojisinde karşımıza çıkan karışıklıkların sebeplerinden biri, bazı terimlerin diller arası çeviri yoluyla dilimize geçmiş olmasıdır. Çevirinin kendisi de bunda bir etken olmuştur. Bunun yanı sıra bilim dalı içerisinde söz sahibi dil kullanıcılarının, eğitimcilerin ve yazarların terminolojik sözcükleri kendi paradigmalarından yola çıkarak adlandırmaları, diğer bir sebeptir. Çeviribilim terminolojisindeki sözcüklerin bazıları diğer bilim dallarında da kullanılmaktadır. Bu doğrultuda terminolojik sorun oluşturan sözcükleri iki gruba ayırabiliriz. Bunlardan birincisi diğer bilim dallarında da kullanılan yöntem, teknik, strateji gibi genel kavramlardır. Diğeri ise çeviribilime özgü terimler ve ifadeler arasında görülen karışıklıktır. Çeviribilim terminolojisinde karmaşıklığa sebep olan sözcükler, genellikle çok anlamlı ya da eşanlamlıdır. Sözcüklerin, bağlama ve yoruma göre anlam kazanması, dahası birbirinin yerine kullanılması sıkça rastlanan bir durumdur. Hal böyle olunca terminoloji konusundaki muğlaklık, ister istemez “söz konusu kavramların sınırları belirlenebilir mi” gibi bir soruyu akla getirmektedir. Zira bilim dalı içerisinde ortak bir dil oluşturmak ya da en azından bu konuda çabalamak bir disiplinin gelişimi açısından elzemdir. Bu çalışmanın amacı, bu doğrultuda terminolojide soruna yol açan sözcüklerin kullanım alanlarının tespit edilmesi, diyalektik bir bakış açısı ile değerlendirilmesi, tartışmaya açılması ve kullanıcıların farkındalığının artırılmasıdır.

Anahtar sözcükler: Çeviribilim, terminoloji, terim, strateji, yöntem, teknik.