Lafızların anlamlarına delaletinin temel ilkesini oluşturan vaz‘ olgusu, bir lafzın anlamın karşısına -bizzat kendisinin delalet- etmesi için tayin edilmesini ifade etmektedir. İlimleşme sürecini diğer dil ilimlerine nazaran geç tamamlayan vaz‘ın bir olgudan ilme dönüşme sürecinde, bu olgu etrafında şekillenen mesâilin fıkıh usulü, mantık, nahiv ve belagat gibi sahalardan bağımsızlaşarak müstakil telif geleneğinin başlamasında Adudüddin el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-vaz‘iyye adlı risalesi dönüm noktasını teşkil etmektedir. Zira mezkûr risale bu açıdan ilk olma özelliğini taşımaktadır. Yaklaşık iki varaktan oluşan risalenin müphem lafızların vaz‘ına dair ortaya koyduğu vaz‘ yöntemi, vaz‘ ilminin mesâili noktasında önemli bir çığır açmıştır. Bu yönüyle risale, yazıldığı dönemden itibaren birçok şerhe konu olmuştur. er-Risâletü’l-vaz‘iyye üzerine yazılan şerhlerin vaz‘ olgusunun ilmî bir hüviyet kazanmasındaki katkıları yadsınamaz niteliktedir. Ancak halen çoğu yazma eser halinde bulunan şerhlerden bazılarının yazarlarına aidiyeti noktasında problemler olduğu tespit edilmiştir. Özellikle er-Risâletü’l-vaz‘iyye’nin ilk şerhi olarak kabul edilen ve özel bir adı olmayıp kaynaklarda Şerhu’r-Risâleti’l-vaz‘iyye olarak geçen eserin, farklı müelliflere nispeti söz konusudur. Nitekim Osmanlı medrese müfredatında yer alan şerhin, Hoca Ali es-Semerkandî (ö. 860/1456), Ali Kuşçu (ö. 879/1474) ve Ebü’l-Kāsım Ali el-Leysî es-Semerkandî’ye (ö. 889/1484) nispet edildiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda makalede, vaz‘ ilmi literatürü açısından oldukça önemli bir eser olan Şerhu’r-Risâleti’l-vaz‘iyye’nin adı geçen müelliflerle ilişkisi ve buna dair tartışmalar gündeme getirilip eserin kime ait olduğunun tespiti hedeflenmiştir.
The science of wad‘, which constitutes the basic principle of the signification of the meanings of words, refers to the assignment of a word to the meaning, or, in other words, of a term signifying itself. The treatise al-Risâla al-Wad‘iyah by Adududdīn al-Ījī (d. 756/1355) constitutes the turning point. The science of wad’ was systematizedlate compared to the other linguistic sciences, with the aforementioned treatise contributing to the beginning of the tradition of a separate literature through topics shaped around it and independent of such disciplines as jurisprudence/legal theory, logic, syntax, and rhetoric. Consisting of two leaves, the treatise put forward a method of wad‘ to signify ambiguous words, which was an important breakthrough of the period. In this way, the treatise has been the subject of many commentaries since the time it was written. It is undeniable that the commentaries written on the treatise contributed to the concept of wad‘ gaining scientific traction. That said, several problems remain regarding the authors of these commentaries, most of which are still in the form of manuscripts. In particular, the work which is accepted as the first commentary of al-Risâla al-Wad‘iyah remains unnamed and is referred as Sharh al-Risâla al-Wad‘iyah in the sources. Beyond this, it has been attributed to several other different authors. As a matter of fact, it is ascertained that the commentary, which was included in the curriculum of the Ottoman madrasah, has been attributed to Hōca Ali al-Samarqandī (d. 860/1456), ‘Ali al-Kushji (d. 879/ 1474), and Abū al-Qâsım al-Samarqandī (d. 889/1484). In this context, this article attempts to identify the author of Sharh al-Risâla al-Wad‘iyah, by establishing the relationship these figures have with the text and examining the relevant discussions.
