Vakıf medeniyetiyle tanınan Osmanlı toplumunda vakıflar, amaçladıkları hizmetleri gerçekleştirebilmek için farklı yöntemlerle finans temin ederek sosyal hayatın muhtelif sahalarında birçok faaliyet göstermişlerdir. Söz konusu yöntemlerden birisi icâredir. İcâre, bir finans temin yöntemi olarak vakıf taşınmazlarının kullanım ve yararlanma haklarının belirli bir bedel karşılığında başkasına verilmesini sağlamakta ve böylelikle vakfa gelir getirmektedir. Söz konusu icâre yönteminin Osmanlı vakıflarında uygulanışına dair bize en net bilgiyi verecek olan hiç şüphesiz Osmanlı şer‘iyye sicilleridir. Bu makalede, Osmanlı hukuk tarihi araştırmalarında birincil kaynak olan şer‘iyye sicillerinden Bursa sicilleri esas alınmıştır. İncelenen dönemin bütün sicillerini kısıtlı bir süre zarfında okumanın zorluğu sebebiyle döneme dair bir fikrin oluşması için belirli kriterlere göre 9 adet sicil seçilerek incelenmiştir. Sicillerin bir veya birden çok yıla ait olması ve belli bir sene aralığı bulunmaması dolayısıyla 6-30 yıl arasında değişen zaman aralıklarına denk gelecek şekilde seçim yapılmıştır. Seçilen siciller, A-199 numaralı Bursa defterinin içinde bir bölüm olarak yer alan ve Osmanlı’nın günümüze ulaşan en erken tarihli (1455-1456) sicilinden başlayarak XVI. asrın sonuna kadar geçen bir zaman dilimini içermektedir. Bu sicillerde icâreli vakıflarla ilgili tespit edilen kayıtlar tasnif edilip genel olarak icâreli vakıfların tarihi seyri ele alınmış ve vakıfların isimleri, kayıt numaraları ile tarihleri gösterilerek tespit edilen en erken tarihli icâreteynli vakıflar, fıkıh ilmi açısından tahlil edilmiştir.
Waqf foundations in Ottoman society, which is known as a waqf civilization, were active in various areas of social life. They obtained their financial support through different methods in order to serve their targeted purposes. One of these methods is ijara. It is a financial assurance of maintaining waqf’s income by giving the utilization of waqf’s real estate to someone else for a certain price. It is undoubtedly the records of the shariyya registers that will give us the clearest information about the application of this method in Ottoman foundations. This paper is based on the shariyya registers of Bursa since shariyya registers are a primary source in the studies of Ottoman legal history. In order to fully understand the period under study within the given time constraints, a deliberate selection process was employed to analyze and evaluate nine registers based on specific criteria. This approach aimed to develop a comprehensive understanding of the period in question. Given that the registers are associated with one or multiple years without a specific year interval, it was decided to select periods of time ranging from 6 to 30 years. The registers that have been chosen encompass a chronological span starting from the earliest extant Ottoman registry, dating from 1455–1456, and extending until the end of the 16th century. This extensive collection includes a specific section within the Bursa book, defined as A-199. The waqfs’ names, dates, and record numbers are shown, and the earliest waqfs with ijara are analyzed with regards to Islamic law (fiqh).
