Akademik Veri Yönetim Sistemi
Eurasian Journal of Educational Research, cilt.2019, sa.84, ss.159-178, 2019 (ESCI)
Problem Durumu: İnsanı anlama çabalarının en önemli odak noktalarından biri benlik
kavramıdır. Kişinin kendisi hakkındaki bilgisi benlik kavramını oluştururken kişinin
kendisi hakkında ne hissettiği öz-saygıyı ifade etmektedir. Ancak benliği olumlu
algılamanın tek bir yolu yoktur. Literatürde kişinin kendisi hakkındaki duygusal
değerlendirmeleri genellikle öz-saygı olarak tanımlanmaktadır. Yüksek öz-saygı ve
narsisizm özelliklerine sahip insanlar kendilerini beğenmeleri ve sevmeleri gibi
benlikleriyle ilgili olumlu algıları paylaşmaktadırlar. Narsistlerin son derece olumlu
veya şişirilmiş bir benlik kavramına sahip olduğu söylenebilir. Bu araştırmada
kullanılan narsistik hayranlık ve rekabet modeli büyüklenmeci narsisizmin birbiriyle
pozitif ilişkili ancak birbirinden iki farklı boyutu açıklamaktadır. Benlik kavramıyla
ilişkili olan bir diğer kavram ise öz-saygının alternatifi ve narsisizmin antidotu
olarak ifade edilebilecek öz-anlayış kavramıdır. Öz-anlayış, öz-saygıda olduğu gibi
benliğin değerlendirmesi yerine benliğin kendi içinde kabul edilmesi içeren bir
yaklaşımdır. Öz-anlayış kendini kabul ve farkındalık içeren bir bakış açısını
yansıtmaktadır. İyi oluşun ise insanın ulaşmak istediği en temel hedeflerden biri
olduğu söylenebilir. Psikoloji araştırmalarında mutluluk genel olarak öznel iyi oluş
kavramıyla ifade edilmektedir. Öznel iyi oluşun bilişsel boyutu olan yaşam doyumu
kavramı kişinin yaşamdaki beklentilerin ne derece karşılandığını ifade etmektedir.
Öte yandan mutluluğun bilişsel bileşeni her zaman yaşam doyumunu ifade
etmeyebilir. Çünkü kültürlerarası çalışmalar mutluluğun anlamının kültürden
kültüre farklılık gösterebileceğini ifade etmektedir. Bu bağlamda yaşam doyumu
kavramının alternatifi olarak ifade edilebilecek olan yaşam uyumu kavramı içsel
olarak hissedilen kendini kabul, iç barış ve denge hissini içermektedir. Araştırmalar
benlik algılamanın ve iyi oluşun farklı yolları olduğunu göstermiştir. Araştırmada bu
farklı yollar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi kişilik dinamiklerinin anlaşılması
açısından önemli bilgiler sağlayabilir.
Araştırmanın Amacı: Bu araştırmada benliğin farklı algılanma biçimleri olarak ifade
edilebilecek olan narsisizm, öz-anlayış ve öz-saygı kavramları ile yaşamı farklı
algılama biçimleri olarak ifade edilebilecek olan yaşam uyumu ve yaşam doyumu
kavramları arasındaki ilişkilerin incelenmesi amaçlanmıştır. Narsistik hayranlığın özsaygı, yaşam uyumu ve yaşam doyumu ile pozitif ilişkili olacağı, narsistik rekabetin
ise öz-anlayış, yaşam uyumu ve yaşam doyumu ile negatif ilişkili olacağı
beklenmektedir. Bu araştırmanın amacı narsistik hayranlık ve narsistik rekabet ile
yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide öz-saygı ve öz-anlayışın aracı
rolünü incelemektedir.
Araştırmanın Yöntemi: Araştırmanın örneklemi 381 katılımcıdan oluşmaktadır.
Katılımcıların 310’u (%77,9) kadın, 71’i (%17,8) erkektir. Katılımcıların yaş
ortalamaları 23,1 olarak hesaplanmıştır. Araştırmada veri toplama araçları olarak
Narsistik Hayranlık ve Rekabet Ölçeği (Narcissistic Admiration and Rivalry
Questionnaire), Öz-anlayış Ölçeği (Self-compassion Scale), Benlik Saygısı Ölçeği
(Self-esteem Scale), Yaşam Doyumu Ölçeği (Satisfaction with Life Scale), Yaşam
Uyumu Ölçeği (Harmony in Life Scale) kullanılmıştır. Narsisizm, öz-anlayış ve özsaygı ile yaşam doyumu ve yaşam uyumu arasındaki ilişkiler yapısal eşitlik modeli
(structural equation modeling) ile incelenmiştir. Yapısal eşitlik modelinde
değişkenler arasındaki ilişkileri açıklayan model kurulmadan önce bütündeğişkenlerin içinde olduğu ölçme modeli kurulmuştur. Ölçme modelinin iyi uyum
verdiği görüldüğünde yapısal eşitlik modelinin test edilmesine geçilmiştir. YEM’de
yer alan değişkenlere ait dolaylı etkilerin anlamlılığına desteklemek amacıyla %95
güven aralığı seçilerek 5000 yeniden örnekleme yoluyla Bootstrap Analizi
uygulanmıştır.
Araştırmanın Bulguları: Yapısal eşitlik modeli narsistik hayranlık ile yaşam uyumu ve
yaşam doyumu arasındaki ilişkiye öz-saygının ve narsistik rekabet ile yaşam uyumu
ve yaşam doyumu arasındaki ilişkiye öz-anlayışın aracılık ettiğini göstermiştir. Bu
çalışmada narsistik hayranlık ile yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide
öz-saygının aracı rolü; narsistik rekabet ile yaşam uyumu ve yaşam doyumu
arasındaki ilişkide öz-anlayışın aracı rolü incelenmiştir. Analiz sonuçlarına göre
beklendiği gibi narsistik hayranlık, öz-saygı, yaşam uyumu ve yaşam doyumu
arasındaki ilişkilerde anlamlı düzeyde pozitif ilişkiler bulunmuştur. Ayrıca narsistik
rekabet ile öz-anlayış, yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasında negatif yönde; özanlayış, yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkilerde pozitif yönde anlamlı
ilişkiler bulunmuştur. Kurulan yapısal eşitlik modelinde narsistik hayranlık ile
yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide öz-saygı; narsistik rekabet ile
yaşam uyumu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide öz-anlayış aracı rol
üstlenmektedir. Daha önceki çalışmalarda araştırma bulgularını destekleyecek
bulgulara rastlanmıştır.
Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırma bulguları kişilik psikolojisi ve pozitif
psikoloji bulguları bağlamında tartışılmıştır. Sonuçların narsisizmin, olumlu benlik
algısının ve yaşamı algılama biçimlerinin ikişer yüzlü doğasının anlaşılmasına katkı
sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın sonuçlarından hareketle narsistik
rekabetin yaşam uyumunu ve yaşam doyumunu üzerindeki olumsuz etkilerini
azaltmak için öz-anlayış düzeylerini arttıracak çalışmaların yapılması
önerilmektedir. Narsistik hayranlığın yaşam uyumu ve yaşam doyumu üzerindeki
olumlu etkisini dengelemek için ise öz-saygıyı geliştirici çalışmaların yapılması
önerilmektedir. Bu bağlamda bulgulardan yola çıkarak narsisizmin olumsuz
etkilerini azaltabilmeyi ve yaşam uyumu ve yaşam doyumunu arttırabilmeyi
hedefleyen öz-anlayış ve öz-saygı özelliklerini geliştirmeye dayalı bireysel ve grupla
psikolojik danışma uygulamaları düzenlenebilir. Araştırmanın sonuçlarının kişilik
psikolojisi ve pozitif psikoloji literatürüne katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Narsistik hayranlık ve rekabet, öz-saygı, öz-anlayış, yaşam
doyumu, yaşam uyumu, pozitif psikoloji