Uluslararası Akdeniz Hukuk Kongresi 2022, Antalya, Türkiye, 4 - 06 Temmuz 2022, ss.347-398
RUSYA-UKRAYNA
SAVAŞI DAİRESİNDE ULUSLARARASI HUKUK MESELELERİ
Hakkı Hakan ERKİNER*
BİLDİRİ
ÖZETİ:
21
Şubat 2022’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2014’te Ukrayna’nın
doğusunda Rusya yanlısı bölücü-ayrılıkçıların Ukrayna topraklarında
oluşturdukları iki fiili (de facto) yönetim olan Donetsk ve Lugansk Halk
Cumhuriyetlerinin bağımsızlığını tanıyan kararnameyi Kremlin Sarayı’nda
imzaladı. Hemen sonrasında Rusya Devlet Başkanı Putin Rus Ordusu’na Donetsk ve
Lugansk Cumhuriyetlerinde barışın korunması talimatını verdi. Böylelikle
Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 2015 yıl ve 2202 sayılı kararında
kabul edilen Minsk Anlaşmaları çiğnendi. Putin, 24 Şubat’ta Ukrayna’ya karşı
Rusya’nın Özel Askeri Operasyon adını verdiği silahlı saldırıyı başlattı. BM
Antlaşması madde 2/4’ün getirdiği uluslararası hukukun emredici bir kuralı,
başka bir ifade ile jus cogens norm olan kuvvet kullanma yasağının
ihlali olan bu silahlı saldırıyı Rusya Devlet Başkanı dört başlıkta
belirtilebilecek gerekçelere ve savlara dayandırmaya çalıştı. Bunlar şu şekilde
sıralanmaktadır: 1. Ukrayna, Rusya için bir silahlı saldırı tehdididir; 2.
Ukrayna Donbas’ta soykırım yapıyor; 3. Ukrayna’da Neo-Nazi Rejimi var; 4.
Ukrayna tarihsel olarak Rusya’nın parçasıdır. Uluslararası Hukuk anılan bu olay
karşısında Uluslararası Barış ve Güvenlik Hukuku ve Uluslararası Sorumluluk
Hukuku mekanizmaları ile hukuki reaksiyon verecek olan bir normatif sistemdir.
Etkinliği ve işlevselliği irdelenecek olsa da irdelenmeye gerek olmayan aşikâr
husus meşruiyet iddialarının ve gayrimeşruluk ithamlarının Uluslararası Hukukun
kavram, müessese ve mekanizmaları ile yapılıyor olduğudur. Bu nedenle Rusya
tarafından ileri sürülen savların Uluslararası Hukuka göre meşru savlar mı
yoksa gayrimeşru savlar mı olduğunun tespiti devletlerarasındaki meşruiyet
mücadelesinin bilimsel olarak aydınlatılması için elzemdir. Bu bağlamda
Rusya’nın savları Uluslararası Hukukun şu kavram ve müesseseleri ile
ilişkilidir: Rusya’nın birinci savı ile ilgili olarak, kuvvet kullanma yasağı,
kuvvet kullanma tehdidi, silahlı saldırı, yakın bir tehlike, olması muhakkak
bir tehlike, olması muhtemel bir tehlike, meşru müdafaa hakkı, kuvvet kullanma
yetkisi; Rusya’nın ikinci savı ile ilgili olarak, self-determinasyon yani kendi
kaderini tayin hakkı, sömürge yönetimi, soykırım, bağımsızlık; üçüncü sav ile
ilgili olarak, iç işlerine karışma yasağı; dördüncü sav ile ilgili olarak,
egemenlik, toprak bütünlüğü, jus cogens norm, erga omnes
yükümlülük. Hemen ilk sav için örneğin şu tespiti sunalım: Uluslararası Hukukta
kuvvet kullanma yasağının istisnası gene BM Antlaşması 51. maddede düzenlenen
meşru müdafaa hakkıdır. Bu hakkı doğuran olay silahlı bir saldırıya uğramış
olmaktır. Kolektif meşru müdafaa hakkı da vardır. Bununla birlikte henüz
olmamış fakat olması muhakkak yakın ve ciddi bir silahlı saldırı tehdidine
karşı da meşru müdafaa hakkı devletlerin kabul ettiği ve uyguladığı
uluslararası teamül hukuku kuralı olarak mevcuttur. Buna rağmen henüz olmamış
fakat olacağı muhakkak olmayan muhtemel bir silahlı saldırıya karşı ön alıcı
meşru müdafaa hakkı devletler tarafından kabul edilmiş ve uygulanan uluslararası
teamül hukukunda reddedilmektedir. Rusya’nın dayandığı Ukrayna’nın bir silahlı
saldırı tehdidi oluşturması olsa olsa ancak muhtemel bir silahlı saldırı
tehdidir ve Rusya’nın buna karşı meşru müdafaa hakkına dayanma olanağı hukuken
yoktur.
Rusya-Ukrayna
Savaşı dairesinde uluslararası hukuk meseleleri çeşitlidir ve bir dizi alt
başlık ile sıralanmalıdır. Bu mesele başlıkları şunlardır: 1. Montrö Boğazlar
Sözleşmesi’nin Türkiye tarafından Rusya-Ukrayna Savaşı gerekçesi ile
uygulanması; 2. Uluslararası Hukuk ve Ukrayna’nın NATO üyeliğine kabulü
meselesi; 3. Meşru müdafaanın Uluslararası Barış ve Güvenlik Hukukunda bir hak
(BM Antlaşması m. 51) ve Uluslararası Sorumluluk Hukukunda bir hukuka uygunluk
nedeni (A/RES/56/83 m. 21 ve m. 26) olması ve somut olaya uygulanması; 4. BM
Güvenlik Konseyi’nin felç olmasının nedeni ve sistemin böyle tasarlanmış
olması; 5. Felç olan Uluslararası Barış ve Güvenlik Sistemi karşısında çalışan
Uluslararası Sorumluluk Hukuku mekanizması; 6. Rusya’ya karşı uygulanan karşı-önlemlerin
arkasındaki Uluslararası Sorumluluk Hukuku ve A/RES/56/83 m. 40 ve m. 41; 7. 26
Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’nın Rusya’ya karşı 1948 tarihli Soykırımın
Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Sözleşme’nin ihlali iddiasıyla
Uluslararası Adalet Divanı’na (UAD) yaptığı başvuru ve UAD’nın 16 Mart 2022
tarihinde verdiği geçici önlemler kararının irdelenmesi; 8. BM Güvenlik Konseyi
daimi üyesi Rusya’ya karşı ve genel olarak bir daimi üyeye karşı UAD
kararlarının BM Antlaşması m. 94/2’ye göre uygulatılmasının olanaksızlığı; 9.
Deniz mayınlarından doğan sorumluluk durumu; 10. Barış görüşmeleri ve İstanbul
barış görüşmelerinde ulaşılan aşamanın sabote edilmesi; 11. Savaş suçları ve
gerçek kişilerin uluslararası cezai sorumluluğu ile devletin uluslararası haksız
fiilden (uluslararası hukuka aykırı eylemden) doğan uluslararası sorumluluğu.
Anılan başlıklar tüketici bir sayım olmamakla birlikte meseleye ilişkin belli
başlı uluslararası hukuk konularını büyük ölçüde belirtmektedir.
Anahtar Kelimeler: Rusya-Ukrayna Savaşı, kuvvet
kullanma, meşru müdafaa, self-determinasyon, egemenlik, toprak bütünlüğü,
uluslararası barış ve güvenlik, uluslararası sorumluluk, insancıl hukuk,
Birleşmiş Milletler, A/RES/56/83, jus ad bellum, jus in bello, jus contra
bellum, jus cogens, erga omnes.
* Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Milletlerarası Hukuk Anabilim Dalı, E-Mail: herkiner@marmara.edu.tr, ORCID No:
0000-0002-0779-6414.
INTERNATIONAL LEGAL MATTERS IN
THE RUSSIA-UKRAINE WAR
Hakkı Hakan ERKİNER*
ABSTRACT:
On
February 21, 2022, Russian President Vladimir Putin signed the decree
recognizing the independence of the Donetsk and Lugansk People's Republics, the
two de facto administrations formed in the eastern Ukraine by pro-Russian
separatists in 2014, at the Kremlin Palace. Immediately afterwards, Russian
President Putin instructed the Russian Army to maintain peace in the Donetsk and
Lugansk republics. Thus, the Minsk Agreements, which were accepted in the
United Nations (UN) Security Council resolution of 2015 and numbered 2202, were
violated. On
February 24, Putin launched an armed offensive against Ukraine, which Russia
called Special Military Operation. The President of Russia tried to base this
armed attack, which is a mandatory rule of international law brought by Article
2/4 of the UN Treaty, in other words, the violation of the prohibition on the
use of force, which is the jus cogens norm, on the grounds that can be
specified under four headings. These are listed as follows: 1. Ukraine is a
threat of armed attack for Russia; 2. Ukraine commits genocide in Donbas; 3.
There is a Neo-Nazi Regime in Ukraine; 4. Ukraine is historically part of
Russia. International Law is a normative system that will give a legal reaction
to this event with the mechanisms of International Peace and Security Law and
International Responsibility Law. Although its effectiveness and functionality
will be examined, the obvious point that does not need to be examined is that
legitimacy claims and illegitimacy accusations are made with the concepts,
institutions and mechanisms of International Law. For this reason, it is
essential to scientifically illuminate the struggle for legitimacy between
states to determine whether the arguments put forward by Russia are legitimate
or illegitimate ones according to International Law. In this context, Russia's
arguments are related to the following concepts and institutions of
International Law: Regarding Russia's first argument, prohibition of use of
force, threat of use of force, armed attack, imminent danger, certain danger,
possible danger, legitimate right of defense, power to use force; Regarding
Russia's second argument, the right to self-determination, colonial rule,
genocide, independence; with regard to the third argument, the prohibition of
interference in internal affairs; with regard to the fourth argument,
sovereignty, territorial integrity, jus cogens norm, erga omnes
obligation. For the first argument, for example, let's present the following
determination: The exception to the prohibition of the use of force in
International Law is the right of self-defense, which is also regulated in
Article 51 of the UN Treaty. The event that gives rise to this right is to have
been subjected to an armed attack. There is also the right of collective
self-defense. However, the right of self-defense against an imminent and
serious threat of armed attack, which has not yet happened, but is certain to
happen, exists as a rule of customary international law accepted and
implemented by states. Despite this, the right of preemptive self-defense
against a possible armed attack that has not happened yet but is not certain to
happen is rejected by the states in international customary law, which has been
accepted and applied. The threat of an armed attack by Ukraine, on which Russia
is based, is only a possible threat of armed attack, and there is no legal
possibility for Russia to rely on its right of self-defense. Likewise, all
international law claims that Russia put forward as justification for
legitimacy are examined in the statement summarized here, and it is proved by
the norms of international law that they are illegal claims.
Issues
of international law within the framework of the Russo-Ukrainian War are
diverse and should be listed under a number of sub-headings. These topics are:
1. The implementation of the Montreux Straits Convention by Turkey on the
grounds of the Russia-Ukraine War; 2. International Law and the question of the
admission of Ukraine to NATO membership; 3. Self-defense is a right in
International Peace and Security Law (UN Treaty art. 51) and a ground of
lawfulness in International Responsibility Law (A/RES/56/83 art. 21 and art.
26) and its application to the concrete case; 4. The reason why the UN Security
Council was paralyzed and how the system was designed; 5. International Law of Responsibility mechanism working against the paralyzed
International Peace and Security System; 6. International Responsibility Law
behind countermeasures against Russia and A/RES/56/83 m. 40 and m. 41; 7.
Examining the application made by Ukraine to the International Court of Justice
(ICJ) on 26 February 2022 with the allegation of violation of the 1948
Convention on the Prevention and Punishment of Genocide against Russia and the
interim measures decision of the ICJ on 16 March 2022; 8. UN Treaty of ICJ
resolutions against Russia, a permanent member of the UN Security Council, and
against a permanent member in general, impossibility of enforcement according
to 94/2; 9. Responsibility for sea mines; 10. Sabotaging the peace talks and
the progress reached in the Istanbul peace talks; 11. War crimes and
international criminal responsibility of persons and the international
responsibility of the state arising from an international wrongful act. Although
the aforementioned titles are not exhaustive censuses, they largely indicate
the major international law issues related to the situation.
Keywords: Russia-Ukraine
War, use of force, self-defense, self-determination, sovereignty, territorial
integrity, international peace and security, international responsibility,
humanitarian law, United Nations, A/RES/56/83, jus ad bellum, jus in bello, jus
contra bellum, jus cogens, erga omnes.
* Assoc. Prof. Dr., Marmara University Faculty of Law Department of
International Law, E-Mail: herkiner@marmara.edu.tr, ORCID no: 0000-0002-0779-6414.