Rize'nin Sosyal Tarihi (Fetihten 18. Yüzyıla)

Bostan M. H.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2020

  • Yayın Türü: Kitap / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2020
  • Yayınevi: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Marmara Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Rize’nin Sosyal Tarihi (Fetihten 18. Yüzyıla) adlı bu kitapta, bugünkü Rize iline bağlı Merkez ilçe, Derepazarı, İyidere, Güneysu, Kalkandere, İkizdere, Çayeli, Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Çamlıhemşin ve Hemşin ilçelerinin tamamı değerlendirilmeye tabi tutuldu. Bölgenin sosyal tarihi giriş ve adarî düzenlemeler hariç üç ana bölümde incelendi.

Girişte Rize ve çevresinin coğrafi konumu ve fetihten önceki tarihi ile ilgili kısa ve genel bilgiler verildi. Bölgeye uğrayan ve yerleşen ilk kavimler ile yörenin hangi devletlerin hâkimiyeti altına girdiği belirlenmeye çalışıldı. Ayrıca Rize’nin Fethi ve İdarî Düzenlemeler ara başlığı altında Rize ve çevresinin ne zaman feth edildiği, fetihten hemen sonra nasıl bir idarî düzenlemeye tabi tutulduğu ele alındı. XVI ve XVII. yüzyıllarda bölgenin idarî yapısında bir değişiklik olup olmadığı, değişiklikler olmuşsa bunların neler olduğu ortaya konuldu. Birinci bölümde Rize ve çevresinde nasıl bir askerî yapılanmanın gerçekleştirildiği, bu askerî yapılanmada kimlere görev verildiği, ileri gelen timarlı sipahilerin kimler olduğu belirlendi. Bölgenin güvenliğini sağlamak üzere nasıl bir savunma teşkilatı kurulduğu, bu savunma teşkilatı içinde kalelerin ve kale görevlilerinin fonksiyonu ile müsellem, martolos, derbentçi, köprücü ve diğer askerî görevlilerin rolü tespite çalışıldı. İkinci bölümde, Rize şehrinin fetihten sonraki tarihi gelişimi ve şehirleşmenin ne düzeyde olduğu belirlendi. Bölgenin ne kadar köy iskân birimi, kale ve mezrasının bulunduğu ve zaman içinde bu iskân birimlerinin artış ve düşüş seyri tespit edildi. Fetihten sonra yapılan ilk sayımda ve diğer sayımlarda kaza ve nahiyeler ile bölge nüfusunun ne kadar olduğu, bu nüfusun ne kadarının Müslüman ve gayr-i Müslimlerden teşekkül ettiği, nüfusun yükseliş ve düşüş seyri, tablo ve grafiklerle ortaya konuldu. Ayrıca bu bölümde bölgede bulunan sosyal zümrelerin kimler olduğu, bunların ne tür görevlerinin bulunduğu değerlendirildi. Üçüncü ve son bölümde ise bugünkü Rize ilinin Türk-İslam beldesi olma sürecinde ne tür sosyal olayların yaşandığı, bölge nüfusunun artmasına ve eksilmesine neden olan olayların neler olduğu, ihtidanın gayr-i Müslim nüfusun azalmasına önemli bir etkisinin olup olmadığı tespite çalışıldı. Bölgede bulunan Hıristiyan Türklerin kimler olduğu, bunların ihtida ederek Müslüman nüfusun yükselmesine ne gibi etkilerinin bulunduğu değerlendirildi. Rize ve çevresine Müslüman Türk nüfus iskân edilip edilmediği, gayr-i Müslim nüfusun bölgeden başka yerlere göç edip etmediği konuları ele alındı. Özellikle XVII. yüzyılda Müslüman ve gayr-i Müslim nüfusun azalmasına, dışa ve içe yönelik iskânın, Celali istilasının, Kazak baskınlarının ve göçlerin nasıl bir etkisi olduğu ortaya konuldu.

Çalışmamızın ana kaynaklarını; Tahrir, Timar ve Zeamet Tevcih, Mühimme, Avarızhâne, Şeriyye Sicili ve Maliyeden Müdevver tasnifinde bulunan Ahkâm defterleri ile münferit arşiv kayıtları teşkil etti. Ayrıca konu ile ilgili yakın iligisi bulunan tez, kitap ve makalelerden de yararlanıldı.