Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sahn-ı Seman’dan Darülfünun’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: Alimler, Müesseseler ve Fikri Eserler (XVIII. Yüzyıl), Ahmet Hamdi Furat,Nilüfer Kalkan Yorulmaz,Osman Sacid Arı, Editör, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, ss.211-239, 2018
Vakıf malın tamiri meselesi, müteahhirin Hanefi fukahasının iştigal ettiği meselelerden ve Memluk-Osmanlı dönemi vakıf mekanizmasının mühim veçhelerinden biridir. Ekseriyetle on beşinci ve on altıncı yüzyılda konuya ilişkin asıl fıkhi tartışma yapılarak icâra tavîle, istibdâl, hikr gibi usullerin birer mekanizma haline gelmesini temin eden hükümler verilmiştir. Fıkıh tarihi araştırmalarının müteahhirin dönemi fıkhi bilgi üretimine ve Memluk-Osmanlı idari mekanizmasına yönelik artan ilgisi, dönemin fıkhi me- selelerinden olan bu usullerin daha ziyade fukaha tarafından nasıl geliştirildiği hususundaki akademik bilgi üretimine katkı sağlamaktadır. Bu usullerin vakıf idarecileri eliyle ve merkezi yahut yerel idarecilerin nezaretinde nasıl yürütüldüğü sorusu henüz müstakil bir çalışmaya konu olmadığı gibi, usuller hakkındaki fıkhi tartışmanın on altıncı yüzyıldan sonraki durumu hakkında henüz yeterli araştırma yapılmamıştır. Bu makalede, zikredilen ikinci probleme vurgu yapmak adına, Mekke müftüsü ‘Abdulkâdir b. Ebû Bekr b. ‘Abdulkâdir as-Siddîkî el-Hanefî’nin (ö. 1138/1725), istibdal hakkında on sekizinci yüzyılın başında telif ettiği “Kat‘u’l-cidâl bi tahkîki mes’eleti’l-istibdâl” adlı risalesi, müellif hakkındaki bazı bilgilerle birlikte bu risale için Medine ve Mekke fukahası tarafından yazılan takrizler de gözetilerek ele alınacaktır. Öncesinde ise vakıf malın tamiri çerçevesi içinde, istibdal kavramı hakkında Hanefi fukahasının görüşleri ile çağdaş literatürün halihazırdaki durumu üzerinde değerlendirme yapılacaktır.
The issue of restoration of waqf property as an important aspect of the waqf mechanism in Mamluk-Ottoman times was one of the leading problems that later Hanafi legal scholars dealt with. The rules that fifteenth and sixteenth century legal scholars suggested regarding the transactions like ijâratayn, istibdâl, hikr transformed these legal solutions into mechanisms. Modern Islamic legal scholars’ recent interests in the production of legal knowledge and legal mechanisms of Mamluk-Ottoman times increased the scholarly disputes on how the later Hanafi legal scholars developed the- se kinds of solutions. Neither the question of how the waqf administrators and central or local authorities implemented these solutions has not been investigated in a monograph yet, nor any study about the further debate on these solutions in seventeenth and eighteenth century has been concluded properly. In this paper, I will introduce a treatise on istibdâl under the title of “Qat‘ al-jidâl bi tahqiq mas’alat al-istibdâl” (Putting an end to the debate in investigating the problem of exchange) by ‘Abd al-Qâdir b. Abû Bakr b. ‘Abd al-Qâdir al-Siddîqî al-Hanafî (d. 1138/1725) in the early eighteenth century who was the muftî of Mecca and a student of a prominent Hanafi legal scholar of seventeenth century, al-‘Ujaymî. I will also make comments on its appreciation written by the legal scholars of Medina and Mecca.